Görünmez Yaraların Gölgesinde Yaşamak: Kompleks Travma Sonrası Stres Bozukluğu (K-TSSB)
- Şenel KARAMAN
- 30 May
- 3 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 7 Haz
Kompleks travma ile ilgili hazırladığımız podcast sohbetini aşağıdan dinleyebilirsiniz.
Hepimiz hayatımızın bir noktasında zorlayıcı deneyimler yaşarız. Bu deneyimler bazen bizi güçlendirir, bazen de derinden sarsar. Ancak bazı yaralar, iyileşmek yerine sanki vücudumuzun ve ruhumuzun bir parçası haline gelir. Özellikle uzun süreli, tekrarlayan ve genellikle yakın ilişkiler içinde yaşanan travmatik olaylar, bildiğimiz Post-Travmatik Stres Bozukluğu'ndan (TSSB) farklı, daha derin ve karmaşık izler bırakabilir. İşte bu durum, Kompleks Travma Sonrası Stres Bozukluğu (K-TSSB) olarak adlandırılır.
K-TSSB Nedir? TSSB'den Farkı Ne?
TSSB, genellikle tekil ve belirli bir travmatik olay (örneğin, bir trafik kazası, doğal afet, savaş deneyimi) sonrası ortaya çıkan bir durumdur. Belirtileri arasında olayı tekrar yaşama (flashback'ler), kabuslar, travmayı hatırlatan durumlardan kaçınma, aşırı uyarılma (sürekli tetikte olma) ve olumsuz duygu ve düşünceler yer alır.
K-TSSB ise, adından da anlaşılacağı gibi daha "kompleks" bir yapıya sahiptir. Genellikle uzun süreli, tekrarlayan ve kişiyi kaçamayacağı veya kendini koruyamayacağı bir durumda bırakan travmatik deneyimler sonucu gelişir. Çocukluk çağı istismarı (fiziksel, duygusal, cinsel), ihmal, aile içi şiddet, uzun süreli esaret veya kölelik, işkence gibi durumlar K-TSSB'nin temelini oluşturabilir.
Peki, bu iki durum arasındaki temel farklar neler?
Travmanın Niteliği: TSSB tekil ve sınırlı olaylarla ilişkilendirilirken, K-TSSB kronik, uzun süreli ve genellikle kişilerarası travmalarla ilgilidir.
Belirti Yelpazesi: K-TSSB'de TSSB belirtilerine ek olarak, kişinin benlik algısında, duygu düzenlemesinde ve ilişkilerinde ciddi bozulmalar görülür (Herman, 1992).
K-TSSB'nin Hayatlarımızdaki Yansımaları: Görünmez Yaralar
K-TSSB ile yaşayan birinin hayatı, dışarıdan bakıldığında "normal" görünebilir. Ancak iç dünyalarında fırtınalar kopuyor olabilir. Bu fırtınalar kendilerini farklı şekillerde gösterebilir:
Duygu Düzenleme Zorlukları: K-TSSB'nin en belirgin özelliklerinden biri, duyguları yönetmekte yaşanan güçlüktür. Küçük bir olay karşısında bile yoğun öfke, korku veya umutsuzluk hissedilebilir. Bazen de tam tersi, hiçbir şey hissetmeme, uyuşukluk hali (dissosiyasyon) yaşanabilir. Duygusal dalgalanmalar o kadar şiddetli olabilir ki, kişi kendini bir sarkaç gibi hisseder.
Arkadaşının küçük bir eleştirisine, geçmişte sürekli eleştirilen bir çocukluk deneyiminin tetiklemesiyle orantısız bir öfkeyle tepki vermesi örneği verilebilir.
Benlik Algısında Bozulmalar: K-TSSB yaşayan kişiler genellikle kendilerini değersiz, suçlu, utanç verici veya "bozuk" hissederler. Kurban oldukları travmanın sorumluluğunu üstlenebilirler.
Yıllarca duygusal istismara uğramış bir yetişkinin, yaşadığı sorunların kendi hatası olduğunu düşünmesi, "Ben yetersizim, bu yüzden başıma bunlar geldi" inancını taşıması, buna bir örnektir.
İlişki Problemleri: Güvenli bağlar kurmakta zorlanma, sürekli terk edilme korkusu veya tam tersi, insanlara aşırı bağımlılık geliştirme görülebilir. Sınır koymakta zorlanma, sağlıksız ilişki döngülerine girmek de yaygındır.
Geçmişte sürekli ihanete uğramış bir kişinin, yeni bir ilişkiye başladığında bile partnerine tamamen güvenmekte zorlanması, sürekli şüphe duyması veya küçük bir durumda bile terk edileceği endişesini yaşaması.
Dissosiyasyon (Gerçeklikten Kopma): Travmatik deneyimlerin aşırı yüküyle başa çıkmak için zihin bazen gerçeklikten kopabilir. Bu, "burada değilmiş gibi hissetme", bedeninden ayrılma veya hafıza boşlukları şeklinde kendini gösterebilir.
Yoğun stres altında kalan bir kişinin, sanki bir film izliyormuş gibi hissetmesi, olaylara dışarıdan baktığını düşünmesi gibi.
Fiziksel Belirtiler ve Sağlık Sorunları: Kronik stres ve travma, bağışıklık sistemi üzerinde de olumsuz etkilere sahiptir. Açıklanamayan ağrılar, sindirim sorunları, fibromiyalji gibi kronik hastalıklar K-TSSB ile ilişkilendirilebilir (Van der Kolk, 2014).
Umut Var: İyileşme Mümkün mü?
Bu belirtiler kulağa ağır gelse de, kesinlikle iyileşmenin mümkün olduğunu bilmek çok önemli. K-TSSB ile yaşamak zorunda değilsiniz. Ancak bu karmaşık durumla başa çıkmak, doğru araçlar ve en önemlisi uzman desteğiyle mümkün olabilir.
Uzman desteği, K-TSSB ile başa çıkmanın temelidir. K-TSSB'nin tedavisinde kullanılan bazı yaklaşımlar şunlardır:
Travma Odaklı Terapi: EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme), Somatik Deneyimleme, İç Sistemler Terapisi gibi yaklaşımlar travmatik anıları işlemeye ve bedendeki travma etkilerini çözmeye odaklanır.
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ve Diyalektik Davranış Terapisi (DDT): Duygu düzenleme becerilerini geliştirmede, olumsuz düşünce kalıplarını değiştirmede ve ilişki becerilerini güçlendirmede etkili olabilir. Özellikle DDT, yoğun duygusal dalgalanmalar yaşayan bireyler için önemli bir araçtır.
İlişki Merkezli Terapiler: Güvenli ve destekleyici bir terapötik ilişki, geçmişte zarar görmüş bağlanma sistemlerini yeniden inşa etmede kritik öneme sahiptir. Terapist, kişinin yeni bir güvenli bağ deneyimi yaşamasını sağlayarak iyileşmeye zemin hazırlar.
Bu süreç, bir maraton gibidir; sabır, azim ve kendine şefkat gerektirir. Ancak doğru destekle, yaralar iyileşebilir, duygusal denge yeniden kurulabilir ve kişi dolu dolu bir hayat yaşama potansiyeline ulaşabilir.
Eğer siz de kendinizde veya çevrenizdeki birinde K-TSSB belirtilerini görüyorsanız, lütfen bir uzmandan yardım almaktan çekinmeyin. Bir psikolog, psikiyatrist veya travma konusunda uzmanlaşmış bir terapist, size doğru yolu gösterecek ve bu zorlu yolculukta size eşlik edecektir. Unutmayın, yardım istemek zayıflık değil, güçlü bir adımdır. Görünmez yaralarla başa çıkmak mümkündür ve siz bu iyileşmeyi hak ediyorsunuz.
Referanslar
Herman, J. L. (1992). Trauma and recovery: The aftermath of violence—From domestic abuse to political terror. BasicBooks.
van der Kolk, B. A. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking.
Okuma Önerileri
(Karmaşık TSSB'ye Dair Pratik Bir Kılavuz - Çocukluk Travmasından İyileşmeye Başlamak İçin Şefkatli Stratejiler)
Kitap özelinde kompleks travmanın ele alındığı podcaste aşağıdan ulaşabilirsiniz.
Yorumlar