Karanlıkta Kalan Duygular: Travma Sonrası Utanç ve Suçluluğun İzleri

Travma sonrası suçluluk ve utanç ile ilgili hazırladığımız podcast sohbetini aşağıdan dinleyebilirsiniz.

Karanlıkta Kalan Duygular Travma Sonrası Utanç ve Suçluluğun İzleri

0:00

Travma, bireyin yaşamını derinden etkileyen ve genellikle beklenmedik, şok edici olaylar sonucunda ortaya çıkan psikolojik bir durumdur. Bu olaylar, doğal afetler, kazalar, şiddet, cinsel istismar veya savaş gibi pek çok farklı biçimde karşımıza çıkabilir. Travma sonrasında yaşanan pek çok zorlu duygu arasında utanç ve suçluluk duygusu, iyileşme sürecini derinden etkileyen, sıklıkla göz ardı edilen ancak kritik öneme sahip iki duygudur. Bu blog yazısında, utanç ve suçluluk duygusunun travma üzerindeki etkilerini akademik referanslarla inceleyecek, güncel çalışmalara değinerek konuya ışık tutacağız.

Utanç ve Suçluluk Duygusu Arasındaki Fark

Travma sonrası utanç ve suçluluk duygusunu anlamak için öncelikle bu iki duygu arasındaki farkı netleştirmemiz gerekir. Utanç, genellikle kişinin tüm benliğine yönelik olumsuz bir değerlendirmeyi ifade eder. Kişi, "Ben kötüyüm," "Ben değersizim" gibi düşüncelere kapılır. Utanç, genellikle gizlenme, saklanma ve başkalarından kaçınma isteğiyle ilişkilidir. Buna karşılık, suçluluk, belirli bir davranış veya eylemle ilgili olumsuz bir değerlendirmedir. Kişi, "Yaptığım şey yanlıştı," "Keşke yapmasaydım" gibi düşüncelere sahiptir. Suçluluk, telafi etme, özür dileme veya hataları düzeltme isteğiyle ilişkili olabilir. (Tangney, Stuewig, & Mashek, 2007).

Travma Sonrası Utancın Etkileri

Travma yaşayan bireylerde utanç duygusu oldukça yaygındır ve iyileşme sürecini ciddi şekilde engelleyebilir. Özellikle cinsel istismar veya şiddet mağdurlarında, olayın kendi "hatası" olduğu inancı gelişebilir. Bu durum, mağdurun kendini kirli, lekeli veya değersiz hissetmesine yol açabilir. Utanç duygusu, kişinin yaşadıklarını başkalarıyla paylaşmasını engeller, bu da sosyal izolasyona ve destek arayışından kaçınmaya yol açar. (Herman, 1992).

Son dönem çalışmalar, utancın travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) semptomlarının şiddetiyle doğrudan ilişkili olduğunu göstermektedir. Örneğin, Dinger, Kleim ve Ehlers (2018) tarafından yapılan bir çalışma, cinsel travma yaşayan bireylerde utancın, TSSB'nin kaçınma ve bilişsel belirtileriyle güçlü bir şekilde ilişkili olduğunu bulmuştur. Bu, utancın travmatik anıları işlemeyi ve onlarla yüzleşmeyi zorlaştırdığı anlamına gelir.

Travma Sonrası Suçluluğun Etkileri

Travma sonrası suçluluk, özellikle hayatta kalma suçluluğu olarak bilinen bir fenomenle kendini gösterebilir. Örneğin, bir kazada hayatta kalanların, ölenler yerine kendilerinin hayatta kalmasından dolayı hissettikleri suçluluk bu kategoriye girer. Ayrıca, travmatik bir olay sırasında yeterince tepki veremediğine veya bir şeyleri engellemek için daha fazlasını yapabileceğine inanan bireylerde de suçluluk duygusu gelişebilir. (Brewin, 2001).

Suçluluk duygusu, kişinin kendine yönelik eleştirel düşüncelerini artırabilir ve depresyon riskini yükseltebilir. Son dönem araştırmalar, travma sonrası suçluluğun, intihar düşünceleri ve girişimleriyle de ilişkili olabileceğini göstermektedir. Bir meta-analiz çalışması (Breslau et al., 2012), savaş gazilerinde travma sonrası suçluluğun TSSB ve depresyon belirtilerini artırdığını ve intihar riskini yükselttiğini ortaya koymuştur.

Utanç ve Suçluluk Duygusuyla Başa Çıkma Yolları

Travma sonrası utanç ve suçluluk duygusuyla başa çıkmak, karmaşık ve zaman alıcı bir süreçtir. Ancak, bu duyguların iyileşme üzerindeki yıkıcı etkilerini azaltmak mümkündür.

• Profesyonel Yardım: Bir ruh sağlığı uzmanından (psikolog, psikiyatrist) destek almak, bu duyguları işlemeye başlamanın en önemli adımlarından biridir. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), Travma Odaklı BDT ve EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) gibi terapi yaklaşımları, travma sonrası utanç ve suçluluk duygusunu ele almada etkili olabilir. (American Psychological Association, 2017).

• Duygusal Farkındalık ve Kabul: Duyguları bastırmak yerine onları tanımak ve kabul etmek, iyileşme sürecinin önemli bir parçasıdır. Utanç ve suçluluk gibi zorlu duyguların varlığını inkar etmek yerine, onların nedenlerini anlamaya çalışmak ve kendinize şefkat göstermek önemlidir.

• Sosyal Destek: Güvenilir aile üyeleri, arkadaşlar veya destek gruplarıyla travmatik deneyimleri paylaşmak, izolasyonu azaltır ve kişinin yalnız olmadığını hissetmesine yardımcı olur.

• Kendine Şefkat: Travma yaşayan bireylerin kendilerine karşı nazik ve anlayışlı olmaları, utanç ve suçluluk duygularının etkisini azaltmada kritik rol oynar. Kendinizi yargılamak yerine, kendinize karşı merhametli olmak önemlidir. (Neff, 2011).

Sonuç

Utanç ve suçluluk duygusu, travma sonrası iyileşme sürecini derinden etkileyen ve bireylerin yaşam kalitesini önemli ölçüde düşüren zorlu duygulardır. Bu duyguların farkında olmak, onların etkilerini anlamak ve uygun başa çıkma stratejilerini uygulamak, travma sonrası iyileşmenin anahtarıdır. Unutulmamalıdır ki, travma sonrası yaşanan zorlu duygular kişinin zayıflığı değil, yaşadığı olayın bir sonucudur. Profesyonel yardım almak ve sosyal destek aramak, bu zorlu yolculukta atılabilecek en önemli adımlardır.

Referanslar:

• American Psychological Association. (2017). Clinical Practice Guideline for the Treatment of Posttraumatic Stress Disorder.

• Breslau, J., Sampson, N. A., Aguilar-Gaxiola, S., Bertsch, J., Böke, G. N., Demyttenaere, K., ... & Scott, K. M. (2012). Sex differences in the prevalence and correlates of DSM-IV posttraumatic stress disorder in the World Mental Health Surveys. Archives of General Psychiatry, 69(8), 819-829.

• Brewin, C. R. (2001). A cognitive neuroscience account of posttraumatic stress disorder and its treatment. Behaviour Research and Therapy, 39(7), 803-822.

• Dinger, U., Kleim, B., & Ehlers, A. (2018). Shame in sexual trauma survivors: Longitudinal associations with PTSD symptoms. Journal of Traumatic Stress, 31(3), 329-338.

• Herman, J. L. (1992). Trauma and recovery: The aftermath of violence--from domestic abuse to political terror. Basic Books.

• Neff, K. (2011). Self-compassion: The proven power of being kind to yourself. William Morrow.

• Tangney, J. P., Stuewig, D., & Mashek, D. J. (2007). Moral emotions and moral behavior. Annual Review of Psychology, 58, 345-372.