Kitap İncelemesi : Travma Bilinçli Üreme Sağlığı

Trauma-Informed Reproductive Healthcare

Editörler: Angela Lawson, Amelia Swanson

Yayın Yılı : 2024

Kitap kapsamında üreme sağlığına travma duyarlı yaklaşım üzerine hazırlanmış podcaste aşağıdan ulaşabilirsiniz.

Travma Bilinçli Üreme Sağlığı

0:00

Üreme sağlığı hastalarının, özellikle infertilite ve gebelik kaybı yaşayanların, sıklıkla yüksek düzeyde duygusal stres yaşadığı ve daha önceki travmatik olaylara maruz kalmış olabileceği vurgulanmaktadır. TBB, hem hastaların hem de sağlık profesyonellerinin iyiliği için kritik bir yaklaşımdır.

1. Travma Bilinçli Bakımın Tanımı ve Önemi

Travma bilinçli bakım (TBB), hastaların tıbbi bakımdan önce veya tıbbi bakım sırasında travmatik olaylara (fiziksel, cinsel ve/veya psikolojik) maruz kalmasının yaygın olduğu ve bu durumun tıbbi ve duygusal sonuçları olabileceği anlayışına dayanır. TBB, güvenli, yargılayıcı olmayan ve işbirlikçi bir ortam sağlayarak hastaların iyileşme süreçlerini destekler. "Travma bilinçli bakım bu nedenle hasta merkezli bakımın bir örneğidir." TBB'nin uygulanması, sağlık profesyonellerine ve personele de fayda sağlar; tükenmişlik ve ikincil travma riskini azaltır.

2. Üreme Tıbbi Hastalarında Travma Prevalansı ve Tetikleyicileri

Üreme tıbbı hastaları genellikle yüksek derecede duygusal stres yaşarlar. İnfertilite ve gebelik kaybı hastalarının %50'sinden fazlası anksiyete ve/veya depresyon semptomları bildirmektedir. İnfertilite ve gebelik kaybı birçok hasta tarafından travmatik olarak deneyimlenmekte ve bedenleri ve gelecekleri üzerindeki kontrol hissinin kaybına yol açabilmektedir.

Alıntı: "İnfertilite ve gebelik kaybının birçok hasta tarafından travmatik olarak deneyimlendiği ve hastaların bedenleri ve gelecekleri üzerindeki kontrol hissinin kaybına yol açtığı bulunmuştur."

Üreme sağlığı hizmeti, cinsel davranışlara odaklanması, tekrarlanan invaziv ve potansiyel olarak ağrılı muayeneler (pelvik muayeneler, transvajinal ultrasonlar, enjeksiyonlar, sedasyon), tıbbi travma riski (yumurtalık torsiyonu, OHSS, dış gebelik, gebelik kaybı) ve tıbbi sistemlerde ayrımcılık geçmişi gibi faktörler nedeniyle hastalar için özellikle tetikleyici olabilir.

Alıntı: "Üreme sağlığı hizmetinde cinsel davranışa, cinsel yolla bulaşan hastalık geçmişine, vajinal ve diğer invaziv muayenelere odaklanılması, hastanın önceki travmatik deneyimlerinin anılarını tetikleyebilir ve duygusal sıkıntıyı artırabilir."

3. Travma Tanımı ve Sonuçları

Travma, bireyin fiziksel veya duygusal olarak zararlı veya yaşamı tehdit edici olarak deneyimlediği ve bireyin işleyişi ve zihinsel, fiziksel, sosyal, duygusal veya ruhsal refahı üzerinde kalıcı olumsuz etkilere sahip bir olay, bir dizi olay veya bir dizi koşuldan kaynaklanır. Travmatik olaylara maruz kalma yaygındır; ABD'deki insanların neredeyse %90'ı en az bir potansiyel olarak travmatik olay yaşadığını bildirmektedir. Olumsuz çocukluk deneyimleri (OCE'ler) de yaygındır ve yetişkinlikte zihinsel ve fiziksel sağlık sorunlarıyla ilişkilidir.

Alıntı: "SAMHSA, travmayı 'birey tarafından fiziksel veya duygusal olarak zararlı veya yaşamı tehdit edici olarak deneyimlenen ve bireyin işleyişi ve zihinsel, fiziksel, sosyal, duygusal veya ruhsal refahı üzerinde kalıcı olumsuz etkilere sahip bir olay, bir dizi olay veya bir dizi koşuldan kaynaklanan' olarak tanımlamaktadır."

Travmanın etkileri hemen, gecikmeli, kısa veya uzun süreli olabilir ve anksiyete, depresyon, irritabilite, duygu dalgalanmaları, kolay irkilme, hipervijilans, flashbackler, konsantrasyon güçlüğü, kendine güven eksikliği, suçluluk veya utanç, uyuşukluk hissi, başkalarına güvenmekte zorluk ve tıbbi prosedürlerden kaçınma gibi belirtiler gösterebilir.

4. Travma Bilinçli Bakımın Temel Prensipleri (SAMHSA'nın 6 Prensibi)

SAMHSA'nın altı temel TBB ilkesi, üreme endokrinolojisi ve infertilite (ÜEİ) kliniklerinde oldukça uygulanabilirdir:

• Güvenlik: Hastalar ve personel için hem fiziksel hem de psikolojik güvenlik hissi. Bu, muayene odası düzeninden klinik formlara kadar her şeyi içerir.

• Güvenilirlik ve Şeffaflık: Kliniklerin hatalar konusunda açık ve net olması, gerçekçi tedavi beklentileri belirlemesi ve empatik dil kullanması.

• Akran Desteği: Benzer deneyimler yaşamış diğerleri tarafından hastalar için destek sağlanması (örn. destek grupları).

• İşbirliği ve Karşılıklılık: Güç farkının azaltılması, hem hastaların hem de personelin soru ve endişelerini paylaşmasına, ortak karar alma sürecine katılmasına olanak tanıması.

• Güçlendirme, Ses ve Seçim: Hastaların iyileşme ve travmadan kurtulma yeteneklerinin tanınması ve ihtiyaçlarını savunmaya teşvik edilmesi.

• Kültürel, Tarihsel ve Cinsiyet Konularında Farkındalık: Stereotiplerden ve önyargılardan kaçınma, geçmişte azınlık gruplara uygulanan zararın tanınması (örn. zorla kısırlaştırma, ayrımcılık).

5. ÜEİ Kliniklerinde Travma Bilinçli Bakımın Özel Hususları

ÜEİ klinikleri, hastaların geçmiş travmalarını tetikleyebilecek veya yeni travmalar yaratabilecek bir dizi faktörü içerir:

• Yüksek Stresli Hasta Popülasyonu: İnfertilite ve gebelik kaybı, halihazırda yüksek duygusal sıkıntıya neden olur.

• Cinsel Davranış Odaklanması ve Tekrarlanan İnvaziv Muayeneler: Cinsel travma geçmişi olan hastalar için vajinal muayeneler, transvajinal ultrasonlar ve diğer invaziv prosedürler tetikleyici olabilir.

• Tıbbi Travma Geçmişi: Hastaların iğne fobileri, sedasyon kaygıları veya geçmişteki tıbbi prosedürlerden kaynaklanan travmaları olabilir.

• Ayrımcılık, Suçlama ve Duygusal Desteğin Eksikliği: Kadınlara yönelik geçmişte ağrılarını geçersiz kılma, siyah ve kahverengi kadınlara yönelik tıbbi zulümler ve üreme hataları gibi durumlar güveni sarsar. İnfertiliteye bağlı utanç ve dışlanma, hastaların destek aramalarını engelleyebilir.

• Sınırlı Travma Taraması: TBB'nin gerekli olmasına rağmen, sağlık profesyonelleri genellikle travma taraması yapmazlar. Tarama, hastaların ek desteğe ihtiyaç duyanları belirlemesine yardımcı olabilir ve kliniklerin duyarlı ve destekleyici olduğunu gösterir.

6. Cinsel Travma Geçmişi Olan Hastalarda Travma Bilinçli Bakım

Cinsel mağduriyet (cinsel saldırı, taciz), ABD'de ve uluslararası alanda oldukça yaygındır. Bu deneyimler, PTSD, depresyon ve diğer psikolojik sıkıntılara yol açabilir. Üreme sağlığı hizmetlerinde fiziksel muayeneler ve cinsel konulu tartışmalar, cinsel travma mağdurları için özellikle rahatsız edici olabilir.

Alıntı: "Cinsel mağduriyetin, hayatta kalan kişide Posttravmatik Stres Bozukluğu (PTSD), Majör Depresif Bozukluk, Yeme Bozuklukları, Panik Bozukluk ve/veya diğer psikolojik sıkıntı veya bozukluk semptomlarının gelişmesine yol açabileceği iyi bilinmektedir."

TBB, güven ilişkisi kurmayı, prosedürler hakkında önceden bilgi vermeyi, esnek bakımı, ağrı yönetimini, uygun dil kullanımını ve destekleyici eylemleri içerir. Hastaların "zor" olarak algılanan davranışları aslında geçmiş travmaların veya mevcut sıkıntının bir göstergesi olabilir.

7. Tıbbi Travma Geçmişi Olan Hastalarda Travma Bilinçli Bakım

Tıbbi teşhisler, prosedürler ve tedaviler travmatik strese neden olabilir. Tıbbi travma, hastanın güvenliğinin tehlikeye girdiği, sağlık profesyoneline veya sisteme olan güvenin ihlal edildiği, ayrımcılık yaşandığı veya kendisini güçsüz ve değersiz hissettiği durumlarda ortaya çıkabilir.

Alıntı: "Tıbbi travma, tıbbi ortamla doğrudan temastan kaynaklanır ve hastanın, sağlık personelinin, tıbbi ortamın ve tanısal ve/veya prosedürel deneyimin hastanın olayı benzersiz yorumlaması nedeniyle güçlü psikolojik etkileri olabilen karmaşık bir etkileşim yoluyla gelişir."

Özellikle şu durumlar tıbbi travmaya yol açabilir: ağrılı jinekolojik muayeneler, beklenmedik cerrahi sonuçlar, beklenmedik tıbbi teşhisler, sağlık ekibiyle zor etkileşimler (kilo önyargısı gibi), anestezi etkisizliği ve kronik ağrı/hastalık. Doğum travması da yaygın bir tıbbi travma nedenidir.

8. LGBTQ+ Hastalarda Travma Bilinçli Bakım

LGBTQ+ topluluğu, ayrımcılık, şiddet ve sistematik patolojileştirme geçmişi nedeniyle kolektif ve bireysel travma yaşamıştır. Azınlık Stresi Teorisi, bu grupların maruz kaldığı ayrımcılığın sağlık sonuçları üzerindeki etkisini açıklar.

Alıntı: "LGBTQ+ (lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel, queer) topluluğu, hem kolektif hem de bireysel düzeylerde uzun süredir devam eden ve çok çeşitli sağlık sonuçlarını etkilemeye devam eden bir travma geçmişine sahiptir."

TBB, LGBTQ+ hastaların sağlık sistemine olan güvenini inşa etmek için kritik öneme sahiptir. Bu, uygun dil kullanımı (cinsiyet ve cinsel yönelim terminolojisi), kapsayıcı formlar ve fiziksel ortamlar, cinsel ve üreme sağlığı hizmetleri için cinsiyetsiz dil ve hassas fiziksel muayeneleri içerir.

9. Irksal Travma veya Ayrımcılık Yaşamış Hastalarda Travma Bilinçli Bakım

Irksal ve etnik azınlık gruplara ait olmak, özellikle karmaşık travmaya ve ırksal travmatik strese maruz kalma riskini artırır. ABD'de Siyah, Yerli ve Renkli İnsanlara (BIPOC) yönelik tıbbi sistemin tarihi, kölelikten zorla kısırlaştırmaya kadar uzanan zulümlerle doludur.

Alıntı: "Tıp sisteminin BIPOC hastalara travma kaynağı olduğu yollar, bu tartışma için özellikle önemlidir. ART de dahil olmak üzere tıbbi bakımda renkli hastaların deneyimi, zararlı stereotipler, etik dışı tıbbi tedavi, ekonomik eşitsizlikler ve sağlık eşitsizlikleri olarak ifade edilen uzun bir ırkçılık tarihi tarafından etkilenmiştir."

Sağlık profesyonellerinin kültürel yetkinlik yerine kültürel alçakgönüllülüğü benimsemesi ve örtük önyargıları ele alması önemlidir. TBB, klinikteki fiziksel ortamdan yönlendirme listelerine kadar her düzeyde kapsayıcılığı sağlamayı gerektirir.

10. Tıp Profesyonelleri İçin Stratejiler

TBB'nin başarılı bir şekilde uygulanması, tıp profestonellerinin kendilerini ve ekiplerini korumalarını gerektirir. TBB, tıbbi profesyonellerin kendi kimliklerinin ve yaşam deneyimlerinin hastalarla etkileşimlerini nasıl etkilediğinin farkında olmalarını gerektirir.

Alıntı: "Tüm hastaları travma bilinçli bir bakış açısıyla tedavi etmek, travmanın sağlık ve diğer sonuçlarının sıklığını tanıyan, faydalıdır."

Travma taramalarının hasta kabul formlarına dahil edilmesi, ilk randevularda hassas konuların ele alınması ve kötü haberlerin travma bilinçli bir şekilde iletilmesi hayati önem taşır. SPIKES modeli (Setting, Perception, Invitation, Knowledge, Empathy/Emotion, Summary/Strategy) kötü haberlerin en az travma yaratacak şekilde verilmesine yardımcı olur.

11. Klinik Yöneticileri ve Personel İçin Stratejiler

TBB'nin başarılı bir şekilde uygulanması için örgütsel değişim şarttır. Yöneticiler, TBB prensiplerinin kliniğin vizyonuna, misyonuna, kültürüne, politikalarına ve prosedürlerine yerleştirilmesini sağlamalıdır.

Alıntı: "Travma bilinçli bakımın başarılı bir şekilde uygulanması, travmanın davranışı nasıl şekillendirdiğinin anlaşılması yoluyla bireysel, örgütsel/sistem ve topluluk düzeyleri de dahil olmak üzere birçok düzeyde gerçekleşmelidir."

İşe alım süreçlerinde TBB eğitimi ve taahhüdü dikkate alınmalı, personel programları tükenmişliği önleyecek şekilde düzenlenmeli ve fiziksel ortam güvenlik, mahremiyet ve güveni teşvik edecek şekilde tasarlanmalıdır. Tele tıp prosedürleri de TBB unsurlarını içermelidir. Tüm personel için düzenli TBB eğitimi kritik öneme sahiptir.

12. Ruh Sağlığı Profesyonellerinin Rolü

Ruh sağlığı profesyonelleri (RMP'ler), üreme tıbbı alanında önemli katkılar sağlarlar. Travma ve PTSD hakkında kapsamlı bilgiye sahip olmaları ve kanıta dayalı tedaviler sunmaları gerekir.

Alıntı: "RMP'ler, üreme tıbbı alanında hem hasta bakımı hem de sağlık profesyonellerinin ve personelin iyiliği için önemli bir rol oynarlar."

RMP'ler, travma ve psikolojik tarama protokollerinin uygulanmasında, sağlık profesyonellerine eğitimler verilmesinde, kliniğin politika ve prosedürlerinin travma bilinçli hale getirilmesinde ve ikincil travmanın ele alınmasında danışman olarak görev yapabilirler. Ayrıca, hastaların ruh sağlığı hizmetlerine yönlendirilmesi ve üçüncü taraf üreme değerlendirmelerinde "kapı bekçisi" rolünü travma bilinçli bir yaklaşımla yerine getirmeleri önemlidir.

13. Askeri Personel, Gaziler ve İlk Müdahale Ekipleri İçin Özel Hususlar

Askeri personel, gaziler ve ilk müdahale ekipleri, iş deneyimlerinin bir parçası olarak savaş, çatışma, fiziksel ve cinsel şiddet gibi travmatik olaylara tekrar tekrar maruz kalma riskleri nedeniyle artan PTSD, depresyon ve intihar oranlarına sahiptir.

Alıntı: "Askeri personel ve İlk Müdahale Ekipleri, iş deneyimlerinin bir parçası olarak savaş, çatışma, fiziksel ve cinsel şiddet, ölüm veya ciddi yaralanma ve kişisel refahlarına yönelik diğer tehditler gibi potansiyel olarak travmatik olayları deneyimleme ve/veya tanık olma riskleri nedeniyle üreme endokrinolojisi ve infertilite (ÜEİ) ortamında dikkate alınması gereken ek bir popülasyondur."

Bu grupların karşılaştığı benzersiz travma türlerini (örn. savaş travması, askeri cinsel travma) ve kurumsal kültürlerini (örn. damgalanma ve kariyer endişeleri nedeniyle travma bildiriminden kaçınma) anlamak, TBB'nin etkili bir şekilde sunulması için kritik öneme sahiptir. Gamet kriyo-korunması ve ölüm sonrası üreme konularında danışmanlık da bu popülasyon için özel bir dikkat gerektirir.

Sonuç

Travma bilinçli bakım, üreme sağlığı hizmetlerinin her düzeyinde entegre edilmesi gereken kapsamlı bir yaklaşımdır. Hastaların karmaşık geçmişlerini ve mevcut sıkıntılarını anlamak, empati, şeffaflık, işbirliği ve güçlendirme prensiplerini uygulamak, hem hastaların iyileşmesini destekleyecek hem de sağlık profesyonellerinin tükenmişliğini ve ikincil travmasını azaltacaktır. Tüm paydaşların eğitimi ve kurumsal düzeyde politikaların revize edilmesi, daha kapsayıcı, duyarlı ve etkili bir sağlık sistemi yaratmak için temel adımlardır.