Travmanın Ailedeki Gölgesi

Gizli Senaryolar ve Üstlenilen Roller

Travmanı aile üzerindeki ile ilgili hazırladığımız podcast sohbetini aşağıdan dinleyebilirsiniz.

Travmanın Ailedeki Gölgesi Gizli Senaryolar ve Üstlenilen Roller

0:00

Travma, sadece o anı yaşayan bireyi değil, tüm aile sistemini etkileyen karmaşık bir olgudur. Bir aile üyesinin yaşadığı travma, görünmez ipliklerle bağlı olan tüm üyelerin davranışlarını, iletişim biçimlerini ve ilişkilerini yeniden kodlar. Bu kodlama sürecinde, aile içinde farkında olmadan gizli senaryolar oluşur ve her bir birey, bu senaryo içinde belirli rolleri üstlenir. Peki, bu gizli senaryolar ve roller tam olarak ne anlama geliyor ve aile dinamiklerini nasıl etkiliyor?

Gizli Senaryolar: Ailenin Yazılı Olmayan Kuralları

Travma sonrası ailelerde oluşan gizli senaryolar, ailenin yazılı olmayan kuralları, inanç sistemleri ve tepki kalıplarıdır. Bu senaryolar genellikle travmanın etkilerini bastırmak, inkar etmek veya onunla başa çıkmak için geliştirilir. Örneğin, bir ailede yaşanan travmatik bir kaybın ardından, "acıdan bahsetme" veya "her şey yolundaymış gibi davranma" senaryosu oluşabilir. Aile üyeleri, bilinçli olmasa da bu senaryoya göre hareket ederler.

Bu senaryoların temelinde yatan dinamikler, bireysel ve ailevi travma deneyimlerinin kuşaklararası aktarımına dair yapılan güncel çalışmalarla daha iyi anlaşılmıştır (Yehuda & LeDoux, 2007; Kellermann, 2017). Travmatik deneyimlerin sadece genetik aktarımla değil, aynı zamanda aile içindeki davranışsal ve iletişimsel kalıplar aracılığıyla da sonraki kuşaklara geçtiği vurgulanmaktadır. Bu durum, travmatik senaryoların bir ailenin kolektif belleğine nasıl işlenebildiğini açıklar.

Roller: Senaryonun Oyuncuları

Gizli senaryoların ortaya çıkardığı bir diğer önemli unsur ise aile üyelerinin üstlendiği rollerdir. Bu roller, ailedeki gerilimi azaltmak, dengeyi korumak veya travmanın yol açtığı boşluğu doldurmak amacıyla bilinçsizce benimsenir. Yaygın olarak görülen bazı roller şunlardır:

• Kurtarıcı: Travmayı yaşayan veya ailenin diğer üyelerinin acısını hafifletmeye çalışan kişi. Herkesin iyiliğini düşünürken kendi ihtiyaçlarını göz ardı edebilir.

• Kurban: Travmanın doğrudan etkisi altında kalan ve sürekli olarak bu travmanın sonuçlarını yaşayan kişi. Bazen bu rol, sorumluluk almaktan kaçınmak için de kullanılabilir.

• Günah Keçisi: Ailenin tüm sorunlarının kaynağı olarak görülen kişi. Genellikle ailenin dikkatini asıl travmadan başka yöne çekmek için kullanılır.

• Görünmez Çocuk: Aile içindeki çatışmalardan veya acılardan uzak durmak için kendini geri çeken, varlığı fark edilmeyen çocuk.

• Bakıcı/Ebeveynleşmiş Çocuk: Ailenin işlevselliğini sağlamak için erken yaşta yetişkin sorumlulukları üstlenen çocuk. Ebeveynlerinin veya diğer aile üyelerinin duygusal ihtiyaçlarını karşılamaya çalışır.

Bu roller, bireylerin kimlik gelişimini ve gelecekteki ilişkilerini derinden etkileyebilir. Son dönem araştırmalar, bu rollerin sadece travma anında değil, uzun yıllar boyunca bireyin benlik algısını ve ilişki kurma biçimlerini şekillendirdiğini göstermektedir (van der Kolk, 2014; Courtois & Ford, 2009). Özellikle çocukluk travmaları üzerine yapılan çalışmalar, bu rollerin yetişkinlikte ortaya çıkan bağlanma sorunları ve psikolojik rahatsızlıklarla güçlü bir bağlantısı olduğunu ortaya koymuştur.

Travmanın Aile Dinamikleri Üzerindeki Uzun Vadeli Etkileri

Travmanın aile dinamikleri üzerindeki etkileri, kısa vadede anlaşılamayabilir ancak uzun dönemde ciddi sonuçlar doğurabilir:

• İletişim Bozuklukları: Gizli senaryolar ve roller, açık ve dürüst iletişimi engeller. Duygular bastırılır, ihtiyaçlar dile getirilmez ve yanlış anlaşılmalar artar.

• Duygusal Mesafeler: Aile üyeleri arasında duygusal bir kopukluk oluşabilir. Yakınlık ve samimiyet yerine, yüzeysel ilişkiler tercih edilebilir.

• Yeniden Travmatizasyon: Ailenin başa çıkma stratejileri yetersiz kaldığında, benzer olaylar karşısında yeniden travmatize olma riski artar.

• Kuşaklararası Aktarım: İşlenmemiş travmalar ve gizli senaryolar, bir sonraki kuşağa aktarılır. Çocuklar, ebeveynlerinin travma deneyimlerini kendi yaşamlarında tekrar edebilirler.

  
  

Ailelerin İyileşme Süreci: Farkındalık ve Profesyonel Destek

Travmanın aile dinamikleri üzerindeki etkilerini anlamak, iyileşme sürecinin ilk adımıdır. Bu gizli senaryoların ve üstlenilen rollerin farkına varmak, aile üyelerinin kendilerini ve birbirlerini daha iyi anlamalarına yardımcı olur. Ancak bu süreç genellikle tek başına yürütülemez.

Travma odaklı aile terapileri, aile sisteminin yeniden yapılanmasına ve sağlıklı iletişim kalıplarının oluşturulmasına yardımcı olur. Bu terapiler, travmanın etkilerini işlemek, bastırılan duyguları ifade etmek ve yeni başa çıkma stratejileri geliştirmek için güvenli bir ortam sağlar. Özellikle EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) gibi travma odaklı terapi yöntemleri, bireysel travmaların işlenmesinde ve aile içi dinamiklerin iyileşmesinde etkili olduğu gösterilmiştir (Shapiro, 2001).

Unutmayalım ki, travma bir aile için bir kırılma noktası olabilir, ancak aynı zamanda daha güçlü ve dirençli bir aile bağı oluşturma fırsatı da sunar. Önemli olan, bu zorlu süreci farkındalıkla yönetmek ve gerektiğinde profesyonel destek almaktan çekinmemektir.

Referanslar

• Courtois, C. A., & Ford, J. D. (Eds.). (2009). Treating complex traumatic stress disorders: An evidence-based guide. Guilford Press.

• Kellermann, H. (2017). Inherited trauma: The burden of the past. North Atlantic Books.

• Shapiro, F. (2001). Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR): Basic principles, protocols, and procedures (2nd ed.). Guilford Press.

• van der Kolk, B. A. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking.

• Yehuda, R., & LeDoux, J. (2007). Response variation following trauma: A translational neuroscience approach to understanding PTSD. Neuron, 56(1), 19-32.