Travmanın Gölgesinde Öğrenmek: Travma ve TSSB'nin Öğrenme Süreçlerine Etkisi

Travma ve öğrenmeye etkisi ile ilgili hazırladığımız podcast sohbetini aşağıdan dinleyebilirsiniz.

Travmanın Gölgesinde Öğrenmek Travma ve TSSB'nin Öğrenme Süreçlerine Etkisi

0:00

Hayatımızın bir noktasında hepimiz sarsıcı olaylarla karşılaşabiliriz. Bazı olaylar ise öylesine derindir ki, ruhumuzda kalıcı izler bırakabilir. Psikolojik travma, kişinin fiziksel veya duygusal bütünlüğünü tehdit eden, dehşet, korku ve çaresizlik duygularına yol açan bu tür deneyimlerin bir sonucudur. Travmatik bir olayın ardından bazı kişilerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) gelişebilir. Peki, bu derin yaralar sadece duygusal dünyamızı mı etkiler, yoksa öğrenme becerilerimiz üzerinde de bir gölge oluşturur mu?

Bu yazıda, travma ve TSSB'nin öğrenme süreçleri üzerindeki karmaşık etkilerini, akademik araştırmaların ışığında ele alacağız.

Travma Beynimizi Nasıl Etkiler? Öğrenmenin Nörobiyolojik Temelleri Sarsıldığında

Travmatik bir deneyim yaşadığımızda, beynimiz bir dizi karmaşık biyokimyasal ve yapısal değişiklikten geçer. Bu değişiklikler, hayatta kalma mekanizmalarımızın bir parçası olarak ortaya çıksa da, uzun vadede öğrenme ve bilişsel işlevlerimiz için bazı zorluklara neden olabilir.

• Alarm Sistemi Devrede: Amigdala ve Savaş ya da Kaç Tepkisi: Beynimizin duygusal tepkilerden ve özellikle korkudan sorumlu bölgesi olan amigdala, travma sonrasında aşırı aktif hale gelebilir. Bu durum, kişinin sürekli tetikte olmasına, en ufak bir uyarıcıyı bile tehdit olarak algılamasına neden olur. Sürekli "savaş ya da kaç" modunda olmak, dikkat ve konsantrasyon gibi öğrenmenin temel taşlarını olumsuz etkiler. Yeni bilgiyi işlemek ve mevcut bilgiye odaklanmak yerine, zihin potansiyel tehlikelere karşı aşırı duyarlı hale gelir.

• Hafıza Merkezi Tehdit Altında: Hipokampusun Rolü: Hipokampus, anıların oluşturulması ve yeni bilgilerin öğrenilmesinde kritik bir role sahiptir. Kronik stres ve travma, hipokampusun boyutunda küçülmeye ve işlevlerinde bozulmaya yol açabilir. Bu durum, özellikle yeni bilgileri öğrenme, olayları ve detayları hatırlama konusunda güçlüklere neden olabilir. Travmatik anılar parçalanmış ve dağınık bir şekilde depolanırken, yeni ve nötr bilgilerin kodlanması zorlaşır.

• Stres Hormonlarının Etkisi: HPA Aksı ve Kortizol: Travma, vücudun stres tepki sistemi olan Hipotalamus-Hipofiz-Adrenal (HPA) aksını da etkiler. Sürekli yüksek seviyelerde seyreden stres hormonu kortizol, uzun vadede beyin hücrelerine zarar verebilir ve özellikle hipokampüsün işleyişini olumsuz etkileyerek öğrenme kapasitesini düşürebilir.

• Yönetici İşlevlerde Bozulma: Prefrontal Korteks: Beynimizin planlama, problem çözme, karar verme, dikkat ve çalışma belleği gibi üst düzey bilişsel işlevlerinden sorumlu olan prefrontal korteks, travmanın etkilerine karşı hassastır. Travma sonrası bu bölgenin etkinliğinin azalması, bireylerin dikkatlerini sürdürmekte, bilgiyi işlemekte, organize olmakta ve dürtülerini kontrol etmekte zorlanmalarına yol açabilir. Bu durum, akademik görevleri tamamlama ve karmaşık konuları anlama becerisini doğrudan etkiler.

TSSB ve Öğrenme Güçlükleri: Belirtiler Eğitime Nasıl Yansır?

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), travmatik olayın ardından gelişebilen ve kişinin günlük yaşamını ciddi şekilde etkileyen bir durumdur. TSSB belirtileri, öğrenme süreçlerini çeşitli şekillerde sekteye uğratabilir:

• Yeniden Deneyimleme (Flashbackler, Kabuslar): Travmatik olayın istemsizce tekrar tekrar yaşanması, kişinin dikkatini dağıtır ve mevcut an'a odaklanmasını engeller. Ders sırasında aniden beliren bir anı veya kabus sonrası yaşanan yorgunluk, öğrenme motivasyonunu ve kapasitesini düşürür.

• Kaçınma Davranışları: Travmayı hatırlatan kişi, yer ve durumlardan kaçınma, öğrenme ortamlarından uzaklaşmaya neden olabilir. Okula gitmekten, derslere katılmaktan veya belirli konuları çalışmaktan kaçınma, akademik başarısızlığa zemin hazırlar.

• Aşırı Uyarılmışlık Hali: Sürekli tetikte olma, irkilme tepkileri, uyku sorunları ve konsantrasyon güçlüğü, öğrenmeyi doğrudan olumsuz etkiler. Yeterince dinlenemeyen ve sürekli gergin olan bir zihin, yeni bilgileri işlemekte ve hatırlamakta zorlanır. Odaklanma sorunları, dersleri takip etmeyi ve sınav performansını olumsuz etkiler.

• Olumsuz Düşünce ve Duygular: Kendine, başkalarına veya dünyaya yönelik olumsuz ve karamsar düşünceler, öğrenme motivasyonunu kırabilir. Başarısızlık korkusu, yetersizlik hissi gibi duygular, öğrenme çabalarından vazgeçmeye yol açabilir.

Travma, çocuk ve ergenlerin bilişsel ve duygusal gelişimlerini ciddi şekilde örselemekte, öğrencilerin öğrenme motivasyonlarını ve akademik başarılarını düşürmekte, okula uyumlarını ve sosyal davranışlarını olumsuz yönde etkilemektedir.

Umut Var: Destek ve İyileşme

Psikolojik travma ve TSSB'nin öğrenme üzerindeki etkileri göz korkutucu görünse de, umut her zaman vardır. Erken ve doğru müdahaleler, bireylerin hem travmanın etkileriyle başa çıkmalarına hem de öğrenme potansiyellerini yeniden kazanmalarına yardımcı olabilir.

• Profesyonel Yardım: Psikoterapi yöntemleri (özellikle Travma Odaklı Bilişsel Davranışçı Terapi, EMDR gibi), travmatik anıların işlenmesine, olumsuz düşünce kalıplarının değiştirilmesine ve başa çıkma becerilerinin geliştirilmesine yardımcı olur.

• Güvenli ve Destekleyici Öğrenme Ortamları: Eğitimcilerin travma konusunda bilgili ve duyarlı olması, öğrencilere güvenli ve destekleyici bir öğrenme ortamı sunması kritik öneme sahiptir. Sabır, anlayış ve bireyselleştirilmiş yaklaşımlar, travma yaşamış öğrencilerin eğitime tutunmalarını sağlayabilir.

• Sosyal Destek: Aile, arkadaşlar ve toplumun sağlayacağı sosyal destek, iyileşme sürecinde önemli bir koruyucu faktördür.

Sonuç olarak, travma ve TSSB, öğrenme süreçlerini derinden etkileyebilen ciddi durumlardır. Beynin işleyişinde yarattığı değişiklikler ve TSSB belirtileri, dikkat, hafıza, konsantrasyon ve yönetici işlevler gibi öğrenmenin temelini oluşturan bilişsel becerileri sekteye uğratabilir. Ancak, doğru destek ve müdahalelerle bu zorlukların üstesinden gelmek ve bireylerin öğrenme yolculuklarına daha sağlıklı bir şekilde devam etmelerini sağlamak mümkündür.