Akran, Kardeş ve Zorbalık Travması: Sessiz Yaralar, Kalıcı İzler

Hepimiz çocukluk ve ergenlik dönemlerinde çeşitli zorluklarla karşılaşırız. Ancak bazı deneyimler, özellikle de sevdiklerimizden ya da güvendiğimiz ortamlardan gelenler, ruhumuzda derin izler bırakabilir. Akran zorbalığı ve kardeşler arası zorbalık, sıklıkla "çocukluk/ergenlik döneminin normal bir parçası" olarak küçümsense de, aslında ciddi travmalara yol açabilen deneyimlerdir. Bu yazıda, zorbalığın farklı yüzlerini ve travmatik etkilerini akademik bir bakış açısıyla ancak herkesin anlayabileceği bir dille ele alacağız.

Zorbalık Nedir ve Neden Travmatiktir?

Zorbalık, bir veya daha fazla kişinin, kendisinden daha az güçlü olduğunu düşündüğü birine karşı kasıtlı ve tekrarlayıcı bir şekilde zarar verici davranışlarda bulunmasıdır (Olweus, 1993). Bu davranışlar fiziksel (vurma, itme), sözel (alay etme, hakaret), sosyal (dışlama, dedikodu yayma) veya siber zorbalık (internet ve sosyal medya üzerinden taciz) şeklinde olabilir.

Zorbalığın travmatik etkisi, maruz kalan kişinin güvenlik duygusunu sarsmasından, benlik saygısını zedelemesinden ve dünyayı tehlikeli bir yer olarak algılamasına neden olmasından kaynaklanır. Özellikle de bu davranışlar sürekliyse ve kurban kendini savunamıyorsa, çaresizlik ve umutsuzluk duyguları derinleşir. Amerikan Psikiyatri Birliği'nin Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-5) travmayı, "ölüm, ciddi yaralanma veya cinsel şiddet tehdidi ya da gerçekliğiyle karşılaşma" olarak tanımlar. Zorbalık, özellikle de şiddetli ve uzun süreli olduğunda, bu tanıma giren psikolojik yaralanmalara yol açabilir (APA, 2013).

Akran Zorbalığı: Okul Koridorlarındaki Tehlike

Okullar, çocuklar ve gençler için sosyalleşme ve öğrenme alanları olmalıdır. Ancak ne yazık ki, birçokları için akran zorbalığının yaşandığı yerlerdir. Araştırmalar, akran zorbalığına maruz kalmanın depresyon, anksiyete, düşük akademik başarı ve hatta intihar düşünceleri gibi ciddi sonuçları olabileceğini göstermektedir (Ttofi & Farrington, 2011).

Zorbalığa uğrayan çocuklar, kendilerini yalnız, değersiz ve çaresiz hissedebilirler. Sürekli olarak tetikte olma hali, konsantrasyon güçlüğü ve uyku sorunları yaşayabilirler. Bu durum, sosyal ilişkilerden kaçınmalarına ve içe kapanmalarına neden olabilir. Uzun vadede ise güven sorunları, ilişki kurmada zorluklar ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) belirtileri görülebilir (Vaillancourt et al., 2008).

Kardeş Zorbalığı: Evdeki Gizli Savaş

Kardeşler arası rekabet ve anlaşmazlıklar normal kabul edilse de, bir kardeşin diğerine sistematik olarak zarar verdiği durumlar kardeş zorbalığı olarak tanımlanır. Kardeş zorbalığı, genellikle akran zorbalığından daha az ciddiye alınır ve "kardeş kavgası" olarak geçiştirilir. Oysa ev, çocuklar için en güvenli sığınak olmalıdır ve bu sığınakta yaşanan zorbalık, derin ve kalıcı yaralar açabilir.

Araştırmalar, kardeş zorbalığının da akran zorbalığı kadar, hatta bazen daha fazla olumsuz psikolojik etkiye sahip olabileceğini göstermektedir (Bowes et al., 2014). Kardeş zorbalığına maruz kalan çocuklar, değersizlik hissi, öfke, kaygı ve depresyon yaşayabilirler. Bu durum, aile içi ilişkileri olumsuz etkileyebilir ve ilerleyen yaşlarda güvensizlik, bağlanma sorunları gibi problemlere yol açabilir (Tucker et al., 2013). Özellikle ebeveynlerin durumu fark etmemesi veya müdahale etmemesi, çocuğun yalnızlık ve çaresizlik duygularını pekiştirir.

Zorbalık Travmasının Belirtileri ve Başa Çıkma Yolları

Zorbalık travması yaşayan bireylerde şu gibi belirtiler görülebilir:

• Duygusal Belirtiler: Üzüntü, kaygı, korku, öfke patlamaları, suçluluk, utanç, umutsuzluk.

• Davranışsal Belirtiler: İçe kapanma, sosyal geri çekilme, okuldan veya sosyal aktivitelerden kaçınma, uyku ve yeme sorunları, artan sinirlilik, riskli davranışlar.

• Bilişsel Belirtiler: Konsantrasyon güçlüğü, karar vermede zorluk, olumsuz düşünceler, kendine ve başkalarına güvensizlik, travmatik olayı tekrar tekrar yaşama (flashback).

• Fiziksel Belirtiler: Baş ağrısı, karın ağrısı gibi psikosomatik şikayetler, yorgunluk, kas gerginliği.

Eğer siz veya tanıdığınız biri zorbalığa maruz kalıyorsa veya geçmişte yaşadığı zorbalığın etkileriyle mücadele ediyorsa, yardım aramak çok önemlidir.

• Güvendiğiniz Biriyle Konuşun: Aile üyeleri, arkadaşlar, öğretmenler veya bir danışmanla konuşmak, duygusal yükünüzü hafifletebilir.

• Profesyonel Destek Alın: Bir terapist veya psikolog, travmanın üstesinden gelmek için size uygun stratejiler geliştirmenizde yardımcı olabilir. Bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) gibi terapiler, travma tedavisinde etkili yöntemlerdir.

• Kendinize İyi Bakın: Düzenli uyku, sağlıklı beslenme ve egzersiz, zihinsel ve fiziksel sağlığınızı destekler.

• Sınırlarınızı Belirleyin: Zorba davranışlara karşı net sınırlar koymak ve "hayır" demeyi öğrenmek önemlidir.

• Güçlü Yönlerinize Odaklanın: Zorbalık, benlik saygınızı zedeleyebilir. Güçlü yönlerinizi ve başarılarınızı hatırlamak, kendinize olan güveninizi yeniden kazanmanıza yardımcı olabilir.

Sonuç

Akran ve kardeş zorbalığı, basit çocukluk didişmelerinden çok daha fazlasıdır. Ciddi psikolojik yaralanmalara ve uzun süreli travmatik etkilere yol açabilen önemli sorunlardır. Toplum olarak zorbalığın her türüne karşı farkındalığımızı artırmak, mağdurlara destek olmak ve zorbalığı önleyici tedbirler almak hepimizin sorumluluğundadır. Unutmayalım ki, sessiz çığlıkları duymak ve yaraları sarmak, daha sağlıklı ve güvenli bir gelecek inşa etmenin ilk adımıdır.

Referanslar

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.

• Bowes, L., Arseneault, L., Maughan, B., Taylor, A., Caspi, A., & Moffitt, T. E. (2014). Sibling bullying and risk of depression, anxiety, and self-harm: a prospective cohort study. Pediatrics, 134(4), e1032-e1039.

• Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Blackwell Publishing.

• Ttofi, M. M., & Farrington, D. P. (2011). Effectiveness of school-based programs to reduce bullying: a systematic and meta-analytic review. Journal of Experimental Criminology, 7(1), 27-56.

• Tucker, C. J., Finkelhor, D., Turner, H., & Shattuck, A. M. (2013). Association of sibling aggression with child and adolescent mental health. Pediatrics, 132(1), 79-84.

• Vaillancourt, T., Trinh, V., McDougall, P., Duku, E., Cunningham, L., & Hymel, S. (2008). Optimizing population screening of bullying in school-aged children. Journal of School Violence, 7(4), 3-36.