Kompleks Travma ve Ayrışma: Zihnin Savunma Mekanizmaları

Şenel KARAMAN
30 May
3 dakikada okunur

Güncelleme tarihi: 21 saat önce

Kompleks travma ve ayrışma ile ilgili hazırladığımız podcast sohbetini aşağıdan dinleyebilirsiniz.

Kompleks travma ve disosiasyon

0:00

Psikolojik travma, bireyin başa çıkma kapasitesini aşan, derinden sarsıcı olaylar veya durumlar sonucunda ortaya çıkan bir olgudur. Tekil bir olay olabileceği gibi, uzun süreli ve tekrarlayan olumsuz deneyimler şeklinde de kendini gösterebilir. Bu bağlamda "kompleks travma" kavramı, özellikle çocukluk döneminde yaşanan kronik ihmal, istismar veya aile içi şiddet gibi uzun süreli ve çoklu travmatik yaşantıları ifade eder (Herman, 1992). Kompleks travmanın birey üzerindeki etkileri derin ve yaygın olabilir, bu etkilerden biri de "ayrışma" olarak bilinen psikolojik süreçtir.

Ayrışma, travmatik deneyimlerin yoğun duygusal ve zihinsel etkisinden korunmak amacıyla zihnin başvurduğu bir savunma mekanizmasıdır. Bu süreçte, birey kendisi, bedeni, düşünceleri, duyguları veya çevresiyle olan bağlantısını geçici olarak koparabilir (van der Hart, Nijenhuis & Steele, 2006). Ayrışma, travmatik anıların bütünleşmesini engelleyerek, olayın etkisinin o anla sınırlı kalmasına yardımcı olabilir. Ancak kronik travma durumlarında, ayrışma örüntüleri yerleşebilir ve bireyin günlük işlevselliğini, ilişkilerini ve kimlik algısını olumsuz etkileyebilir.

Kompleks travma yaşayan bireylerde sıklıkla görülen ayrışma belirtileri geniş bir yelpazede kendini gösterebilir. Bunlar arasında depersonalizasyon (kendi bedenine veya zihnine yabancılaşma hissi), derealizasyon (çevrenin gerçek dışı veya tuhaf algılanması), amnezi (travmatik olaylara veya belirli zaman dilimlerine dair hatırlayamama), kimlik karmaşası (tutarlı bir benlik algısının olmaması) ve duygusal küntleşme (duyguları hissetmekte zorlanma) sayılabilir (Bernstein & Putnam, 1986). Bu belirtiler, bireyin iç dünyasında bir kopukluk ve bütünleşme zorluğu yaratarak, psikolojik uyumu önemli ölçüde bozabilir.

Ayrışmanın işlevsel bir savunma mekanizması olarak ortaya çıktığı unutulmamalıdır. Travmatik bir durumda, zihnin aşırı uyarımdan ve yoğun duygulardan korunma çabasıdır. Ancak kompleks travmanın sürekliliği ve yoğunluğu, bu savunma mekanizmasının aşırı kullanılmasına ve kronikleşmesine yol açabilir. Bu durum, bireyin hem travmatik anılarla başa çıkmasını zorlaştırır hem de günlük yaşamında sağlıklı ilişkiler kurmasını ve sürdürmesini engeller.

Kompleks travma ve ayrışma ile başa çıkmak uzun ve özenli bir süreç gerektirir. Terapi, bu süreçte önemli bir role sahiptir. Travma odaklı terapiler, bireyin travmatik deneyimlerini güvenli bir ortamda işlemesine, ayrışma belirtilerini anlamasına ve bütünleşme yolunda adımlar atmasına yardımcı olabilir (Cloitre, Courtois, Ford, Green, Alexander & Briere, 2012). Terapi sürecinde, güvenli bir terapötik ilişki kurmak, travmanın etkilerini normalleştirmek, duygusal düzenleme becerilerini geliştirmek ve travmatik anıları kontrollü bir şekilde yeniden işlemlemek gibi adımlar önemlidir.

Sonuç olarak, kompleks travma ve ayrışma, bireyin hayatta kalma çabasının bir sonucu olarak ortaya çıkan karmaşık psikolojik süreçlerdir. Bu durumun anlaşılması, hem travma yaşayan bireylere yönelik empatik bir yaklaşım geliştirmek hem de etkili tedavi yöntemleri sunmak açısından büyük önem taşımaktadır.

Referanslar:

Bernstein, E. M., & Putnam, F. W. (1986). Development, reliability, and validity of a dissociation scale. The Journal of Nervous and Mental Disease, 174(12), 727-735.
Cloitre, M., Courtois, C. A., Ford, J. D., Green, B. L., Alexander, P., & Briere, J. (2012). ISTSS Expert Consensus Treatment Guidelines for Complex PTSD in Adults. Journal of Traumatic Stress, 25(6), 587-597.
Herman, J. L. (1992). Trauma and recovery: The aftermath of violence—from domestic abuse to political terror. Basic Books.
van der Hart, O., Nijenhuis, E. R. S., & Steele, K. (2006). The haunted self: Structural dissociation and the treatment of chronic traumatization. W. W. Norton & Company.