Kitap İncelemesi: Erken Travmanın Kronik Enflamasyonun Kaynağı Olarak İncelenmesi - Psikönöroimmünolojik Bir Perspektif

Early Trauma as the Origin of Chronic Inflammation: A Psychoneuroimmunological Perspective

Yazar: Rainer H. Straub

Yayın Yılı: 2023

Kitap kapsamında erken dönem travmalarının etkilerinin üzerine hazırlanmış podcaste aşağıdan ulaşabilirsiniz.

Erken Travmanın Kronik Enflamasyonun Kaynağı Olarak İncelenmesi

0:00

Temel Temalar ve Önemli Fikirler/Gerçekler:

Bu kitap, erken yaşam travmasının (ELT) sadece psikolojik ve davranışsal sonuçları olmakla kalmayıp, aynı zamanda yetişkinlikte kronik inflamatuar hastalıkların ve diğer fiziksel sağlık sorunlarının gelişiminde de önemli bir rol oynadığını vurgulamaktadır. Bu ilişki, psikoloji, nöroloji ve immünoloji arasındaki karmaşık etkileşimler (psikönöroimmünoloji) yoluyla açıklanmaktadır.

Ana Temalar:

1. Erken Yaşam Travmasının Geniş Kapsamlı Etkileri: Kitap, erken travmanın (çocukluk istismarı, ihmal, ayrılık, zorlayıcı çevresel koşullar vb.) zihinsel sağlık sorunlarından (depresyon, anksiyete, psikoz) fiziksel hastalıklara (kalp-damar hastalıkları, sindirim sistemi bozuklukları, kronik ağrı, obezite, astım, otoimmün hastalıklar) kadar geniş bir yelpazede olumsuz sonuçlara yol açtığını gösteren çok sayıda araştırma bulgusunu sunmaktadır.

2. Önemli Gerçekler/Fikirler:Çocukluk çağı travması, yetişkinlerde otoimmün hastalık riskini artırabilir (Dube et al. 2009).

3. Çocukluk çağı zorlukları, yetişkin kadınlarda alt idrar yolu semptomları üzerinde kalıcı etkiye sahip olabilir (Epperson et al. 2020).

4. "Yumurta veya Karahindiba" modeli (Boyce ve Belsky): Bazı bireyler çevresel etkilere karşı daha duyarlıdır ("orkide"ler), erken travmadan daha fazla etkilenirken, diğerleri daha dirençlidir ("karahindiba"lar) (Boyce 2019; Belsky, Pluess 2009).

5. Çocukluk travması, ergenlerde intihar veya ölüm düşüncesi riskini artırabilir (Stickley et al. 2018).

6. Beyin ve Bağışıklık Sistemi Arasındaki İlişki: Kaynak, beynin ve bağışıklık sisteminin "bencil" organlar olarak tanımlanmasına rağmen, enerji tahsisi ve stres tepkisi yoluyla birbirleriyle karmaşık bir şekilde etkileşimde bulunduğunu açıklamaktadır. Bu etkileşim, erken travmanın kronik inflamasyonu nasıl tetikleyebileceğinin merkezinde yer alır.

7. Önemli Gerçekler/Fikirler:Beyin ve bağışıklık sistemi, enerji tahsisinde diğer organ sistemlerine karşı baskın bir konumdadır ("bencil" egoizm) (Straub 2018).

8. Bu iki sistem arasında doğrudan ve dolaylı bağlantılar (sinirler, hormonlar, sitokinler, yağ asitleri gibi dolaylı bağlayıcılar) vardır (Straub 2020a, b).

9. Genetik pleiotropizm (tek bir genin vücudun farklı yerlerinde farklı etkilere sahip olması) erken travma sonrası psikiyatrik sorunlar ve kronik inflamasyon arasındaki bağlantıyı açıklayan bir mekanizma olabilir.

10. Sempatik sinir sistemi (noradrenalin ve adrenalin aracılığıyla) ve HPA ekseni (kortizol aracılığıyla) hem beyin hem de bağışıklık sistemi üzerinde etkiye sahiptir ve inflamasyonu modüle edebilir (Buttgereit et al. 2011; Kees et al. 2003; Straub et al. 2002).

11. Epigenetik Değişiklikler ve Gelişimsel Programlama: Erken yaşam deneyimlerinin, gen ifadesini etkileyen epigenetik değişikliklere yol açarak uzun vadeli sağlık sonuçlarını "programlayabileceği" fikri vurgulanmaktadır.

12. Önemli Gerçekler/Fikirler:Embriyonik gelişim sırasında dokuların çevre koşullarına bağlı olarak farklılaşması (Hans Spemann'ın çalışmaları) epigenetik değişikliklerin erken etkilerine bir örnektir.

13. Erken yaşam stresi, sıçanlarda hipokampusun sinaptik plastisitesini değiştirebilir ve fetüsün yetişkin fizyolojisini programlayabilir (Yang et al. 2006; Yeh et al. 2012).

14. "Barker Hipotezi": Fetal dönemdeki çevresel koşullar (beslenme gibi), yetişkinlikteki kronik hastalıkların riskini etkileyebilir (Hanson ve Gluckman 2014, 2015).

15. Yaşam Tarzı Faktörleri ve Çevresel Etkiler: Erken travma yaşamış bireylerin, kronik inflamasyonu daha da tetikleyebilecek belirli yaşam tarzı faktörlerine (sigara içmek, sağlıksız beslenme) ve çevresel maruziyetlere daha yatkın olabileceği belirtilmektedir.

16. Önemli Gerçekler/Fikirler:Erken zorluklar, genç ve yaşlılıkta sigara içme oranlarında belirgin bir artışa yol açar (Iakunchykova et al. 2015; Smith et al. 2016; Hsu ve Kawachi 2019).

17. Sigara içmek, ağız florası gibi mikrobiyotayı bozarak kronik inflamatuar hastalıklarla ilişkilendirilir (Gui et al. 2021).

18. Erken travma yaşamış bireylerde, sağlıksız beslenme alışkanlıkları ("Junk Food Self Medication") ve buna bağlı obezite, proinflamatuar bir durumu teşvik eder (Hitze et al. 2010; Spencer 2013; Straub 2018, 2020b).

19. Bağırsak mikrobiyotası, beyinle iki yönlü bir eksen aracılığıyla etkileşimde bulunur ve uyku kalitesini, sindirim sistemi sağlığını ve muhtemelen inflamasyonu etkiler (Sen et al. 2021; O’Mahony et al. 2017).

Spesifik Fiziksel ve Psikolojik Sonuçlar: Kaynak, erken travmanın depresyon, anksiyete bozuklukları, kronik ağrı, obezite, sindirim sistemi sorunları (İrritabl Bağırsak Sendromu gibi) ve kardiyovasküler hastalıklar gibi spesifik durumlarla nasıl ilişkili olduğunu detaylandırmaktadır.

Önemli Gerçekler/Fikirler:

• 4'ten fazla çocukluk travması yaşamış anne adaylarında gebelik depresyonu riski önemli ölçüde artar (Wajid et al. 2020).

• Danmark'ta yapılan büyük bir nüfus çalışması, 0-4 yaş arası aile yapısının bozulmasının yetişkinlikte depresyon riskini artırdığını göstermiştir.

• Erken çocukluk travması, daha sonra depresyon yaşayan kişilerde amigdala tepkisini zayıflatabilir veya artırabilir (Zhu et al. 2019; Suzuki et al. 2014).

• Kronik ağrı, özellikle visseral ağrı (iç organlardan gelen ağrı), erken travma ile güçlü bir şekilde ilişkilidir ve insular kortekste (iç dünyanın algısından sorumlu beyin bölgesi) algılanır (Miranda 2009; O’Mahony et al. 2009).

• Obezite, erken travma sonrası yaygın bir sonuçtur ve proinflamatuar bir durumla ilişkilidir (Davis, Dearing, Usher et al. 2014; Stojek et al. 2019).

• Erken travma, tip 1 diyabet riskini artırabilir (Bengtsson et al. 2021).

Önemli Kavramlar ve Tanımlar:

• Omikler: Genomik, proteomik, metabolomik vb. gibi biyoloji ve tıpta aynı anda birçok değişkenin ölçülüp analiz edildiği disiplinler.

• Pleiotropi: Bir genin farklı yerlerde birden fazla farklı etkiye sahip olması.

• Sempatik Sinir Sistemi: Vücudun "savaş ya da kaç" tepkisinden sorumlu sinir sistemi bölümü.

• HPA Ekseni (Hipotalamus-Hipofiz-Adrenal Ekseni): Stres tepkisinde ana rol oynayan endokrin sistem.

• Epigenetik: DNA dizisini değiştirmeden gen ifadesindeki kalıtsal değişiklikler.

• Mikrobiyota: Belirli bir ortamda bulunan mikroorganizma topluluğu (örn: bağırsak mikrobiyotası).

• Visseral Ağrı: İç organlardan kaynaklanan ağrı.

• İnsular Korteks: Beyinde iç dünyadan gelen duyumların (visseral ağrı gibi) algılandığı bölge.

• Obezite/Vücut Kitle İndeksi (VKİ): Ağırlığın boyun metre cinsinden karesine bölünmesiyle hesaplanan bir ölçüt.

• Kronik Enflamasyon: Normalde koruyucu bir mekanizma olan inflamasyonun uzun süre devam etmesi ve doku hasarına yol açması.

Öne Çıkan Araştırmacılar ve Katkıları:

• Michael Rutter: Çocuk gelişimi, travma sonrası direnç (resilience), ayrılık deneyimleri ve travmatik çocukluk deneyimlerinin uzun vadeli etkileri üzerine çalışmaları.

• John Bowlby: Bağlanma teorisinin kurucusu, anne yoksunluğunun çocuk gelişimine etkileri üzerine çalışmaları.

• Vincent J. Felitti: Erken Çocukluk Olumsuz Deneyimlerinin (ACEs) sağlık üzerindeki uzun vadeli etkileri üzerine yapılan büyük ölçekli çalışmalardan birinin (Kaiser Permanente ACE Study) öncülerinden.

• David Barker: "Barker Hipotezi" ile fetal dönemdeki çevresel koşulların yetişkinlikteki hastalık riskini etkilediği fikrini ortaya atmıştır (Gelişimsel Sağlık ve Hastalık Kökenleri - DOHaD).

• W. Thomas Boyce ve Jay Belsky: Biyolojik bağlama duyarlılık ("Yumurta veya Karahindiba" modeli) üzerine çalışmaları.

Kitap, erken yaşam travmasının kronik inflamasyonun gelişimi için önemli bir zemin oluşturduğu hipotezini güçlü bir şekilde desteklemektedir. Bu ilişki, beyin, bağışıklık sistemi, endokrin sistem (HPA ekseni), otonom sinir sistemi (sempatik sinir sistemi), mikrobiyota ve epigenetik değişiklikler arasındaki karmaşık etkileşimler aracılığıyla gerçekleşir. Erken travma, sağlıksız yaşam tarzı seçimlerine yatkınlığı artırarak ve vücudun fizyolojik sistemlerini değiştirerek kronik inflamatuar süreçleri başlatabilir veya şiddetlendirebilir. Kitap, erken travmanın önlenmesinin ve erken müdahalenin, hem ruh sağlığı hem de kronik fiziksel hastalıkların önlenmesi açısından büyük önem taşıdığını ima etmektedir. Gelecekteki araştırmaların, bu karmaşık ilişkilerin altında yatan spesifik mekanizmaları daha derinlemesine anlaması gerektiği vurgulanmaktadır.

Referanslar

• Belsky J, Pluess M (2009) Beyond diathesis stress: differential susceptibility to environmental inluences. Psychol Bull 135:885–908 

• Bengtsson J, Rieckmann A, Carstensen B, Svensson J, Jørgensen ME, Rod NH (2021) Trajectories of childhood adversity and type 1 diabetes: a nationwide study of one million children. Diabetes Care 44:740–747 

• Boyce WT (2019) Orchidee oder Löwenzahn? – Warum Menschen so unterschiedlich sind und wie sich alle gut entwickeln können. Droemer Knaur, München 

• Buttgereit F, Burmester GR, Straub RH, Seibel MJ, Zhou H (2011) Exogenous and endogenous glucocorticoids in rheumatic diseases. Arthritis Rheum 63:1–9 

• Davis CR, Dearing E, Usher N et al (2014) Detailed assessments of childhood adversity enhance prediction of central obesity independent of gender, race, adult psychosocial risk and health behaviors. Metabolism 63:199–206

• Dube SR, Fairweather D, Pearson WS, Felitti VJ, Anda RF, Croft JB (2009) Cumulative childhood stress and autoimmune diseases in adults. Psychosom Med 71:243–250 

• Epperson CN, Duffy KA, Johnson RL, Sammel MD, Newman DK (2020) Enduring impact of childhood adversity on lower urinary tract symptoms in adult women. Neurourol Urodyn 39:1472–1481

• Gui X, Yang Z, Li MD (2021) Effect of cigarette smoke on gut microbiota: state of knowledge. Front Physiol 12:673341 

• Hanson MA, Gluckman PD (2014) Early developmental conditioning of later health and disease: physiology or pathophysiology? Physiol Rev 94:1027–1076

• Hanson MA, Gluckman PD (2015) Developmental origins of health and disease – global public health implications. Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol 29:24–31 

• Hippocampus 16:431–436 Yeh CM, Huang CC, Hsu KS (2012) Prenatal stress alters hippocampal synaptic plasticity in young rat offspring through preventing the proteolytic conversion of pro-brain-derived neurotrophic factor (BDNF) to mature BDNF. J Physiol 590:991–1010 

• Hitze B, Hubold C, van Dyken R, Schlichting K, Lehnert H, Entringer S, Peters A (2010) How the selish brain organizes its supply and demand. Front Neuroenerg 2:7–17 

• Iakunchykova OP, Andreeva TI, Nordstrom DL, Shkiryak-Nizhnyk ZA, Antipkin YG, Hryhorczuk DO, Zvinchuk AV, Chislovska NV (2015) The impact of early life stress on risk of tobacco smoking initiation by adolescents. Addict Behav 50:222–228 

• Kees MG, Pongratz G, Kees F, Schölmerich J, Straub RH (2003) Via beta-adrenoceptors, stimulation of extrasplenic sympathetic nerve ibers inhibits lipopolysaccharide-induced TNF secretion in perfused rat spleen. J Neuroimmunol 145:77–85 

• Miranda A (2009) Early life stress and pain: an important link to functional bowel disorders. Pediatr Ann 38:279–282 

• O’Mahony SM, Clarke G, Dinan TG, Cryan JF (2017) Early-life adversity and brain development: is the microbiome a missing piece of the puzzle?Neuroscience 342:37–54 

• O’Mahony SM, Marchesi JR, Scully P, Codling C, Ceolho AM, Quigley EM, Cryan JF, Dinan TG (2009) Early life stress alters behavior, immunity, and microbiota in rats: implications for irritable bowel syndrome and psychiatric illnesses. Biol Psychiatry 65:263–267 

• Sen P, Molinero-Perez A, O’Riordan KJ, McCafferty CP, O’Halloran KD, Cryan JF (2021) Microbiota and sleep: awakening the gut feeling. Trends Mol Med 27:935–945 

• Smith PH, Oberleitner LM, Smith KM, McKee SA (2016) Childhood adversity interacts with adult stressful events to predict reduced likelihood of smoking cessation among women but not men. Clin Psychol Sci 4:183–193 

• Spencer SJ (2013) Perinatal programming of neuroendocrine mechanisms connecting feeding behavior and stress. Front Neurosci 7:109

• Stickley A, Koyanagi A, Inoue Y, Leinsalu M (2018) Childhood hunger and thoughts of death or suicide in older adults. Am J Geriatr Psychiatry

• Stojek MM, Maples-Keller JL, Dixon HD, Umpierrez GE, Gillespie CF, Michopoulos V (2019) Associations of childhood trauma with food addiction and insulin resistance in African-American women with diabetes mellitus. Appetite 141:104317 

• Straub RH (2018) Altern, Müdigkeit und Entzündungen verstehen – Wenn Immunsystem und Gehirn um die Energie im Körper ringen.Springer, Berlin/Heidelberg

• Straub RH (2020a) Drei Gedächtnisse für den Körper. Springer Nature, Berlin 

• Straub RH (2020b) The memory of the fatty acid system. Prog Lipid Res 79:101049 

• Suzuki H, Luby JL, Botteron KN, Dietrich R, McAvoy MP, Barch DM (2014) Early life stress and trauma and enhanced limbic activation to emotionally valenced faces in depressed and healthy children. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 53:800–813.e810 

• Wajid A, van Zanten SV, Mughal MK, Biringer A, Austin MP, Vermeyden L, Kingston D (2020) Adversity in childhood and depression in pregnancy. Arch Womens Ment Health 23:169–180 

• Yang J, Han H, Cao J, Li L, Xu L (2006) Prenatal stress modiies hippocampal synaptic plasticity and spatial learning in young rat offspring.

• Zhu J, Lowen SB, Anderson CM, Ohashi K, Khan A, Teicher MH (2019) Association of prepubertal and postpubertal exposure to childhood maltreatment with adult amygdala function. JAMA Psychiatry 76:843–853