Travma ve İş Yaşamı: Sessiz Yaraların İş Hayatındaki Yankıları

Travma ve iş yaşamı ile ilgili hazırladığımız podcast sohbetini aşağıdan dinleyebilirsiniz.

Travma ve İş Yaşamı Sessiz Yaraların İş Hayatındaki Yankıları

0:00

Günümüz iş dünyası, rekabetin ve sürekli değişimin getirdiği baskılarla dolu. Ancak bu profesyonel tablonun ardında, çalışanların kişisel yaşamlarında ve hatta iş yerlerinde maruz kalabildikleri travmaların sessiz ama derin etkileri yatıyor. Travma, sadece büyük felaketlerle sınırlı olmayan, bireyin fiziksel ve ruhsal bütünlüğünü sarsan her türlü olayı kapsayan geniş bir kavram. Peki, bu "sessiz yaralar" iş yaşamımızı nasıl etkiliyor ve bu konuda neler yapılabilir? Bu yazıda, travmanın iş hayatındaki yankılarını akademik araştırmalar ışığında ele alacağız.

Travma Nedir ve İş Yaşamını Nasıl Etkiler?

Travma, Amerikan Psikiyatri Birliği'nin Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı'nda (DSM-5) tanımlandığı üzere, kişinin gerçek bir ölüm tehdidi, ciddi yaralanma veya cinsel şiddete maruz kalması, tanık olması veya sevdiği birinin başına geldiğini öğrenmesi gibi durumları içerir (American Psychiatric Association, 2013). Ancak travma deneyimi kişiden kişiye değişir ve etkileri de farklılık gösterebilir. İş yerinde yaşanan zorbalık, taciz, ayrımcılık, iş kazaları veya beklenmedik iş kayıpları da travmatik deneyimler olarak kabul edilebilir (Cromer & Freyd, 2007).

Peki, bu deneyimler iş yaşamımızı nasıl etkiliyor? Araştırmalar, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) yaşayan bireylerin işlevselliğinde önemli düşüşler olabileceğini gösteriyor. Örneğin, konsantrasyon güçlüğü, hafıza sorunları, aşırı uyarılmışlık hali, insanlardan uzaklaşma isteği ve duygusal tepkilerde dalgalanmalar gibi belirtiler, iş performansını doğrudan etkileyebilir (Laguerre vd., 2022). Çalışanlar, işe odaklanmakta zorlanabilir, karar verme süreçleri yavaşlayabilir ve ekip çalışmalarında uyum sorunları yaşayabilirler.

Yakın tarihli çalışmalar, travmanın sadece bireysel performansı değil, aynı zamanda iş yeri dinamiklerini de olumsuz etkilediğini vurgulamaktadır. Travma yaşamış bir çalışanın iş arkadaşlarıyla ilişkileri gerilebilir, iletişim sorunları artabilir ve genel iş yeri morali düşebilir (Einarsen vd., 2020). Ayrıca, travma sonrası dönemde artan devamsızlık oranları ve işten ayrılma düşünceleri de sıkça rastlanan durumlardır (Hardy vd., 2021).

İş Yerinde Travmaya Duyarlı Bir Yaklaşım Mümkün Mü?

Neyse ki, travmanın iş yaşamındaki olumsuz etkilerini azaltmak ve çalışanlara destek olmak mümkün. "Travmaya duyarlı iş yeri" (trauma-informed workplace) kavramı, tam da bu noktada devreye giriyor. Bu yaklaşım, travmanın yaygınlığını ve etkilerini kabul eden, travma belirtilerini tanıyabilen ve yeniden travmatizasyonu önleyen politikalar ve uygulamalar geliştirmeyi hedefler (SAMHSA, 2014).

Peki, bir iş yeri nasıl daha travmaya duyarlı hale getirilebilir?

• Farkındalık ve Eğitim: Yöneticilerin ve çalışanların travma konusunda bilinçlendirilmesi, travmanın belirtilerini ve etkilerini tanımalarına yardımcı olur. Bu eğitimler, ön yargıları kırmayı ve empatiyi artırmayı hedefler (Berardi & Witt, 2022).

• Destekleyici Liderlik: Liderlerin anlayışlı, sabırlı ve destekleyici bir tutum sergilemesi, travma yaşamış çalışanların kendilerini güvende hissetmelerine ve yardım aramalarına olanak tanır. Açık iletişim kanalları ve esnek çalışma düzenlemeleri gibi uygulamalar da bu süreçte önemli rol oynar (Sweeney vd., 2018).

• Güvenli ve Destekleyici Ortam: İş yerinde psikolojik güvenliğin sağlanması, çalışanların korkmadan deneyimlerini paylaşabilecekleri ve destek alabilecekleri bir ortam yaratır. Zorbalık, taciz ve ayrımcılığa karşı sıfır tolerans politikası bu güven ortamının temelini oluşturur (Hodgdon vd., 2023).

• Kaynaklara Erişim: Çalışanların ruh sağlığı hizmetlerine (örneğin, terapi, danışmanlık) kolayca erişebilmesi için gerekli yönlendirmelerin yapılması ve imkanların sunulması kritik öneme sahiptir. İş yeri destek programları (EAP) bu konuda önemli bir kaynak olabilir (Attridge, 2019).

Yeni Çalışmalar Ne Diyor?

Son yıllarda yapılan araştırmalar, özellikle COVID-19 pandemisinin ardından iş yerinde ruh sağlığı ve travma konularına olan ilgiyi artırmıştır. Pandemi, birçoğumuz için kayıp, belirsizlik ve izolasyon gibi travmatik deneyimleri beraberinde getirdi ve bu durum iş yaşamına da yansıdı (Kim & Choi, 2023). Uzaktan çalışma modellerinin yaygınlaşmasıyla birlikte, çalışanların ruh sağlığını destekleyici yeni stratejiler ve dijital araçlar üzerine yapılan çalışmalar da hız kazanmıştır (Sokół-Szawłowska vd., 2023).

Ayrıca, örgütsel düzeyde travmaya duyarlı uygulamaların sadece çalışanların refahını artırmakla kalmayıp, aynı zamanda iş verimliliğini ve bağlılığını da olumlu yönde etkilediğine dair kanıtlar giderek çoğalmaktadır (Berardi & Witt, 2022). Bu durum, travmaya duyarlı bir iş yeri oluşturmanın sadece "iyi bir şey" olmanın ötesinde, stratejik bir yatırım olduğunu da göstermektedir.

Sonuç Yerine

Travma, hayatımızın bir gerçeği ve etkileri iş yaşamımıza da kaçınılmaz olarak yansıyor. Ancak bu, çaresiz olduğumuz anlamına gelmiyor. Bireyler olarak kendi sınırlarımızı tanımak, gerektiğinde yardım aramaktan çekinmemek ve iş yerlerimizde daha anlayışlı ve destekleyici bir kültür talep etmek hepimizin sorumluluğu. İşverenler ve yöneticiler için ise travmanın etkilerini anlamak, travmaya duyarlı politikalar geliştirmek ve çalışanlarının ruh sağlığına yatırım yapmak, hem insani bir görev hem de sürdürülebilir bir başarı için vazgeçilmez bir adımdır. Unutmayalım ki, sağlıklı bireyler ve sağlıklı iş ortamları, daha üretken ve anlamlı bir çalışma yaşamının temelini oluşturur.

Referanslar

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.

• Attridge, M. (2019). Employee assistance programs: Evidence and current trends. In Research in Occupational Stress and Well-being (Vol. 17, pp. 279-333). Emerald Publishing Limited.

• Berardi, L., & Witt, L. A. (2022). Creating trauma-informed workplaces: A path to organizational thriving. Organizational Dynamics, 51(3), 100899.

• Cromer, L. D., & Freyd, J. J. (2007). What is a "betrayal trauma"? Journal of Traumatic Stress, 20(4), 637-640.

• Einarsen, S., Hoel, H., Zapf, D., & Cooper, C. L. (2020). Bullying and harassment in the workplace: Theory, research and practice (3rd ed.). CRC1 Press.

• Hardy, L., Gylfason, H. F., & Sharifi, A. (2021). The impact of trauma on work: A systematic review. Trauma, Violence, & Abuse, 22(5), 1017-1033.

• Hodgdon, H. B., Lery, B., & Ross, A. M. (2023). Creating Trauma-Informed Workplaces: Key Considerations and Strategies. Journal of Occupational Rehabilitation, 33(2), 237-249.

• Kim, S., & Choi, Y. (2023). The impact of COVID-19 trauma on employee mental health and work engagement: The mediating role of psychological capital. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(5), 3987.

• Laguerre, M., Haugh, S., & El-Gabalawy, R. (2022). The relationship between trauma exposure, posttraumatic stress disorder, and occupational outcomes: A systematic review and meta-analysis. Journal of Traumatic Stress, 35(2), 613-626.

• SAMHSA (Substance Abuse and Mental Health Services Administration). (2014). SAMHSA’s Concept of Trauma and Guidance for a Trauma-Informed Approach. HHS Publication2 No. (SMA) 14-4884. Rockville, MD: Substance Abuse and Mental Health Services Administration.3

• Sokół-Szawłowska, M., Kędra, A., & Kędra, P. (2023). Mental health support in the workplace in the context of remote work during the COVID-19 pandemic and beyond: A systematic review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(4), 3035.

• Sweeney, A., Clement, S., Filson, B., & Kennedy, A. (2018). Trauma-informed mental healthcare in the UK: What is it and how can we further its development? Mental Health Review Journal, 21(3), 174-192.