Travmanın Gecikmiş Yansımaları :"Donmuş" Travma ve Tetikleyicilerin Sinsi Gücü

Donmuş travma ve tetikleyicileri ile ilgili hazırladığımız podcast sohbetini aşağıdan dinleyebilirsiniz.

Travmanın Gecikmiş Yansımaları Donmuş Travma ve Tetikleyicilerin Sinsi Gücü

0:00

Travmatik bir olay yaşadığımızda, beynimiz ve bedenimiz olaya anında tepki verir. Bu tepkiler genellikle olaydan kısa bir süre sonra ortaya çıkan ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) olarak adlandırılan bir dizi semptomu içerebilir. Ancak, travmanın etkileri her zaman bu kadar açık ve hızlı olmayabilir. Bazen travma, zamanın derinliklerinde donmuş bir buzdağı gibi bekler ve yıllar, hatta on yıllar sonra beklenmedik bir anda, genellikle alakasız bir tetikleyiciyle yüzeye çıkar. Bu duruma "donmuş" travma adını veriyoruz ve bu blog yazısında, donmuş travmanın nörobiyolojik mekanizmalarını, neden bazı bireylerde gecikmeli tepkilerin görüldüğünü ve bu gecikmiş yansımaların bireyin yaşamını nasıl etkilediğini akademik referanslar ışığında inceleyeceğiz.

"Donmuş" Travma Nedir ve Neden Ortaya Çıkar?

"Donmuş" travma, travmatik bir olayın etkilerinin hemen ortaya çıkmayıp, kişinin bilinçaltında bastırılmış veya işlenmemiş bir şekilde kalması durumunu ifade eder. Bu durum, özellikle çocukluk çağı travmaları, kronik stres veya sürekli tehdit altında yaşanan durumlar gibi karmaşık travmalarda (kompleks TSSB) daha sık görülür. Beyin, aşırı yüklenmeyi önlemek veya hayatta kalmayı sağlamak için travmatik anıları ve ilişkili duyguları adeta "dondurabilir."

Bu gecikmiş tepkilerin temelinde, travmatik anıların beyinde nasıl işlendiği ve depolandığı yatar. Normalde, anılar hipokampus ve prefrontal korteks gibi beyin bölgeleri tarafından düzenlenir ve bağlamsallaştırılır. Ancak travma anında, amigdala (duygusal tepkilerden sorumlu beyin bölgesi) aşırı aktif hale gelirken, hipokampus ve prefrontal korteks gibi bölgelerin işlevleri bozulabilir. Bu durum, travmatik anının parçalı, düzensiz ve "duygusal" bir şekilde depolanmasına yol açar (Van der Kolk, 2014).

Son ve yeni çalışmalar, nöroplastisite ve epigenetik faktörlerin donmuş travmanın gelişiminde önemli rol oynadığını göstermektedir. Travma, gen ifadesini değiştirebilir ve beyin devrelerinin yeniden yapılanmasına neden olabilir. Bu değişiklikler, stres tepkisini düzenleyen sistemlerde (örneğin, HPA ekseni) kalıcı duyarlılık yaratabilir, bu da kişinin gelecekteki stresörlere karşı daha savunmasız hale gelmesine yol açar (Daskalakis et al., 2021).

Tetikleyicilerin Sinsi Gücü

Donmuş travmanın en çarpıcı özelliklerinden biri, görünüşte alakasız bir tetikleyiciyle ansızın aktive olabilmesidir. Bu tetikleyiciler, beş duyuyla ilgili herhangi bir şey olabilir: bir koku, bir ses, bir görüntü, bir tat veya bir dokunuş. Örneğin, yıllar önce yaşanan bir araba kazasının ardından, kazayla hiç ilgisi olmayan bir şarkının radyoda çalması, kişinin aniden yoğun bir panik atak yaşamasına neden olabilir. Bu, beynin travmatik anıyı depolarken bağlamsal bilgiyi yeterince işlemediğinin bir göstergesidir. Tetikleyici, amigdalayı hızlı bir şekilde uyararak, kişinin "donmuş" travmatik tepkileri (savaş, kaç veya donma tepkisi) yeniden deneyimlemesine neden olur.

Bu tetikleyicilerin gücü, beynin klasik koşullanma prensipleriyle açıklanabilir. Travmatik olay sırasında var olan nötr bir uyaran (örneğin, bir ses), travmatik deneyimle eşleşir ve o uyaranın gelecekte travmatik tepkileri tetikleme potansiyeli kazanır (Resick et al., 2017).

Gecikmiş Yansımalarının Bireyin Yaşamına Etkisi

Donmuş travmanın gecikmiş yansımalarının, bireyin yaşamının birçok alanını derinden etkileyebilir:

• İlişkisel Sorunlar: Kişi, ani öfke patlamaları, duygusal uyuşma veya bağlanma sorunları yaşayabilir. Güven sorunları, yakın ilişkiler kurmada zorluklara yol açabilir.

• Duygusal Düzensizlik: Ani duygu dalgalanmaları, yoğun kaygı, depresyon veya panik ataklar görülebilir.

• Fiziksel Belirtiler: Kronik ağrılar, sindirim sorunları, fibromiyalji gibi açıklanamayan fiziksel rahatsızlıklar ortaya çıkabilir. Beden, travmatik enerjiyi "depolamış" olabilir (Levine, 1997).

• İşlevsellik Kaybı: İş veya okul performansında düşüş, sosyal izolasyon ve günlük yaşam aktivitelerini sürdürmekte zorluklar yaşanabilir.

• Maddenin Kötüye Kullanımı: Bazı bireyler, travmatik semptomlarla başa çıkmak için madde kullanımına yönelebilir.

  
  

Umut ve İyileşme

Donmuş travma karmaşık bir durum olsa da, iyileşme mümkündür. Travma tedavilerindeki son gelişmeler, bu tür gecikmiş tepkilerle başa çıkmada umut verici sonuçlar sunmaktadır. Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR), Duygu Odaklı Terapi (EFT) ve Somatik Deneyimleme (SE) gibi yaklaşımlar, travmatik anıların işlenmesine ve bedenin travma tepkilerinin düzenlenmesine yardımcı olabilir (Shapiro, 2018; Johnson, 2019; Levine, 2010). Ayrıca, farkındalık temelli terapiler ve yoga gibi beden odaklı uygulamalar da, kişilerin bedenlerindeki duyumları fark etmelerine ve tetikleyicilerle daha sağlıklı bir şekilde başa çıkmalarına yardımcı olabilir.

Unutmamak gerekir ki, travma sonrası iyileşme bir süreçtir ve bu süreçte profesyonel destek almak hayati önem taşır. Eğer siz veya tanıdığınız biri, travmanın gecikmiş yansımalarını yaşıyorsa, ruh sağlığı uzmanından yardım almaktan çekinmeyin. Travmanın donmuş etkileri çözülebilir ve tam bir yaşam sürmek mümkündür.

Referanslar

• Daskalakis, N. P., Ressler, K. J., & Lehrner, A. (2021). The effects of trauma on brain structure and function: A review. Biological Psychiatry, 90(11), 725-735.

• Johnson, S. M. (2019). The practice of emotionally focused couple therapy: Creating connection. Routledge.

• Levine, P. A. (1997). Waking the tiger: Healing trauma. North Atlantic Books.

• Levine, P. A. (2010). In an unspoken voice: How the body releases trauma and restores goodness. North Atlantic Books.

• Resick, P. A., Monson, C. M., & Chard, K. M. (2017). Cognitive processing therapy for PTSD: A comprehensive manual. Guilford Press.

• Shapiro, F. (2018). Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) therapy: Basic principles, protocols, and procedures. Guilford Press.

• Van der Kolk, B. A. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking.