Travmatik Deneyim Sonrasını Anlamak

Bana 20’li yaşlarda üniversite öğrencisi bir genç gelmişti. Okula devam etmiyor, evde sürekli bilgisayar oynuyordu. İlk görüşmede inanılmaz kötü kokuyordu. Kokuyu tarif edemem, bütün pis kokular onda vardı. Ona hiç yıkanıp yıkanmadığını sordum. Banyo yapmanın gereksizliğini açıklayan felsefi bir konuşma dinledim. Ona banyo yapmamaya başlamadan önce mi bu yaklaşımı benimsediğini yoksa banyo yapmamaya başladıktan sonra mı bu yaklaşımı benimsemeye başladığını sordum. Aslında banyo yapmayı hiçbir zaman sevmediğini söyledi. Banyo yapmanın keyfi çıkartılabilir ancak banyo yapmak için onu sevmek gerekmiyor. Bana, başkaları ona koktuğunu söylediklerinde onlara cevap verebilmek için bu felsefeyi anlattığını ve daha sonra bu anlayışın kendisine uyduğunu söyledi. O, o anda farkında değildi ama ben anlamıştım. Bu üniversite öğrencisi çocukluğunda ihmal edilmişti. Kimse kişisel bakımını yapmadığı ve bunun nasıl yapılacağını göstermediği, ona öğretmediği için banyo yapmıyordu. İnsanoğlu ilginç varlık. Durumunu legalleştirecek felsefi bir yaklaşımı da bulmuş böylece bilişsel olarak kendi içinde tutarlı olmuştu. Bu genç adam hem geçmiş travmalarını halledecek hem de birçok insanın yaşamın ilk 6 yılında öğrendiği en temel becerileri kendisine öğretecekti. Okula devam etmiyor, banyo yapmıyor, bilgisayarın başından kalmıyor, dışarıya çıkmıyor olsa bile zeki ve analitik düşünme becerisi ile her şeyi yeniden tasarlayabilecek potansiyeli vardı.

Travmatik bir durum sonrası herkes aynı biçimde etkilenmez. Kişinin incinmişliğini eleştirmek, onu ya da kendini güçsüz görmek son derece gereksiz bir durumdur. Travmatik olaylar kişiyi etkiler ve bu etkilerin zamanla ya da yardımla ortadan kalkacağını bilmek önemlidir.

Travmatik bir olaya gösterdiğimiz tepkileri belirleyen farklılıklarımız vardır.

• Her birey kendine özgüdür. Her insan biriciktir ve travmatik olayı deneyimlemesi de kendine özgü olacaktır.

•  Her insanın duygularını ifade etme biçimi farklıdır. Bazı insanlar duygularını rahatça ortaya koyabilir, ifade edebilir. Bazı insanlar ise duygularını gizler, kendisini ifade etmez.

•  İnsanların baş etme mekanizmaları kendilerine özgüdür. Kimisi spor yaparak, bedenini zorlayarak, kimisi daha fazla bilgilenerek; kimisi daha çok ibadet ederek olumsuz olayın etkilerini azaltır. Bunlar kişiseldir.

İnsanların deneyimleri farklıdır: 

•  Bazı insanların önceki travma deneyimleri oldukça yoğundur. Benzer olaylar yaşamıştır. Bazıları ise hayata daha şanslı gelmiş ve olumsuz olaylardan korunmuştur.

• Bazı insanların mücadele ettikleri çok fazla zorluk vardır. Yaşanan bu travmatik olaydan önce de işin içinden çıkmaya çalıştıkları durumlar var olabilir. Kişilerin travmatik olay öncesinde devam eden sorunlarının yoğunluğu, bu olayla baş etmelerini ya zorlaştıracak ya da kolaylaştıracaktır.

• Bazı insanların sosyal destekleri sağlamdır. Fonksiyonel bir aile, akraba ve arkadaş ağına sahiptir. Bazı insanlar ise diğerlerine göre daha yalnızdırlar.

• Travmatik olay sonrası toparlanma süreci bazı insanlarda daha rahat gerçekleşirken bazı insanlar bunu atlatmaktan uzaklaşırlar. Tüm hayatları olumsuz etkilenir.  

Travmatik bir deneyimden sonra olayın nötr kalmasını sağlayacak mekanizma devreye girer. Çoğu insanda bu süreç olumlu ilerler ve ilk üç ay içerisinde iyileşme gözlenir. Hatta bazıları eskisinden daha da iyi olabilirler. Olayı unutmazlar ancak olay onlara acı, üzüntü, kaygı vermez. Yaşanmış etkisi olmayan bir anı haline dönüşür.

Travmatik olay yaşayanların bir bölümünde iyileşme görülmez, aylar yıllar boyunca etkisini yaşamaya devam ederler. Profesyonel bir yardım almadan da kendiliğinden iyileşmesi az rastlanılır bir durumdur ancak her zaman mucizeler olabilir.

Olayın üzerinden aylar geçmesine rağmen kişi de hala ilk zamanlardaki belirtiler var ise bizim Post Travmatik Stres Bozukluğu (PTSD) dediğimiz duruma dönüşmüş demektir. Birçok insan kendisinin PTSD olduğunu bilmeden yaşar. Tüm yaşamını bu travmatik olay belirlemesine rağmen bunun farkında değildir. Sadece bunu bilmek bile kişiye yardımcı olabilir. Çünkü şu anda yaşadığımız durumun adını tanımlamak, kişinin bir ölçüde kendisini anlamasını ve kendisine anlayış göstermesini sağlar.

Travma çalışan bir uzman bulmak ister akut dönemde olsun isterse PTSD döneminde olsun çok önemlidir. Çünkü travma bilmeyen uzmanlar durumu farklı biçimde tanılar ve tedavi etmeye çalışırlar. Tedavi ettikleri durumla PTSD birbirinden farklı olduğu için kişi de değişimler olsa bile travma varlığını sürdürür ve tetiklendiğinde yine önceki belirtiler ortaya çıkar. İşini bilen bir uzman, bir torbada öylece duran ve dokunulduğunda, konuşulduğunda insanın içini yakan her bir durumu düzenleyerek, acı vermeyecek biçimde yeni anlamlar kazanmasına yardımcı olur.