Yakın Tarihli Travma
- Sonsuz Travma
- 3 Haz
- 4 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 7 Haz
Anlamak ve İyileşmek İçin Bir Rehber
Yakın tarihli travma ile ilgili hazırladığımız podcast sohbetini aşağıdan dinleyebilirsiniz.
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) genellikle kronik veya yaşam boyu süren bir durum olarak düşünülse de, "yakın tarihli travma" terimi, travmatik bir olayın hemen ardından ortaya çıkan semptomları ve tepkileri tanımlar. Yakın tarihli travma, kişinin bu olayı işleme ve uyum sağlama sürecinin başlangıcını temsil eder. Bu erken dönemde uygun müdahale, TSSB'nin gelişimini önlemede veya şiddetini azaltmada kritik bir rol oynayabilir.
Yakın Tarihli Travma: Anlamak ve İyileşmek İçin Bir Rehber
Travmatik olaylar, hayatımızın beklenmedik anlarında karşımıza çıkabilir: bir kaza, doğal afet, şiddet içeren bir olay veya kişisel bir kayıp. Bu deneyimler, üzerimizde derin izler bırakabilir ve hemen ardından ortaya çıkan duygusal ve fiziksel tepkiler bütününe "yakın tarihli travma" deriz. Bu blog yazısında, yakın tarihli travmanın ne olduğunu, nasıl belirtiler gösterdiğini ve bu erken dönemde kendimize ve sevdiklerimize nasıl destek olabileceğimizi akademik çalışmalar ışığında inceleyeceğiz.
Yakın Tarihli Travma Nedir?
Yakın tarihli travma, travmatik bir olayın yaşanmasının hemen ardından (genellikle ilk birkaç hafta veya ay içinde) ortaya çıkan psikolojik ve fizyolojik tepkileri ifade eder. Bu dönem, kişinin olayı anlama, kabullenme ve uyum sağlama sürecinin başlangıcıdır. Bu süreç, bireyden bireye büyük farklılıklar gösterebilir ve her bireyin tepkisi kendine özgüdür.
Belirtiler Nelerdir?
Yakın tarihli travmanın belirtileri geniş bir yelpazede görülebilir. Bu belirtiler, travma sonrası stres bozukluğunun (TSSB) tam olarak gelişmediği ancak risk altında olunduğu bir aşamayı yansıtır. En sık görülen belirtiler şunlardır:
Yineleyici Düşünceler ve Rüyalar: Travmatik olayın tekrar tekrar zihinde canlanması, olayın kabuslarda görülmesi. Bu durum, kişinin olayı işleme çabası olarak yorumlanabilir (Brewin, 2014).
Kaçınma Davranışları: Travmatik olayı hatırlatan yerlerden, kişilerden veya durumlardan kaçınma. Bu, acı veren duygularla başa çıkma stratejisi olabilir.
Artan Uyarılmışlık: Sürekli tetikte olma, irkilme tepkilerinde artış, uyku sorunları, konsantrasyon güçlüğü, sinirlilik. Bu, beynin "savaş ya da kaç" modunda kalmasına işaret edebilir (American Psychiatric Association, 2013).
Negatif Duygusal Değişiklikler: Suçluluk, utanç, öfke, korku gibi yoğun duygular. Geleceğe yönelik umutsuzluk, hayattan zevk alamama.
Dissosiyasyon: Kişinin kendisinden veya çevresinden kopma hissi, gerçek dışılık algısı. Bu, beynin travmatik deneyimi işleme kapasitesini aşan bir savunma mekanizması olabilir (Marmar vd., 2020).
Neden Önemli? Erken Müdahalenin Rolü
Yakın tarihli travma dönemindeki müdahaleler, uzun vadeli psikolojik sorunların, özellikle TSSB'nin önlenmesinde kritik öneme sahiptir. Bu dönemde sağlanan destek, kişinin travmatik deneyimi sağlıklı bir şekilde işlemesine ve uyum sağlamasına yardımcı olabilir. Son yıllardaki araştırmalar, erken dönemde uygulanan bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve psikoeğitimin etkinliğini vurgulamaktadır (Roberts vd., 2017).
Yeni Çalışmalar Neler Söylüyor?
Son dönemdeki çalışmalar, yakın tarihli travmanın yönetiminde farklı yaklaşımları ve bireysel farklılıkları daha iyi anlamaya odaklanmıştır:
Bireyselleştirilmiş Yaklaşımlar: Her bireyin travmaya tepkisi farklı olduğundan, "tek beden herkese uyar" yaklaşımının yerine bireyselleştirilmiş müdahalelerin önemi vurgulanmaktadır (Bryant, 2020). Örneğin, bazı kişiler daha çok bilişsel yeniden yapılandırmaya ihtiyaç duyarken, diğerleri için duygusal regülasyon becerileri daha ön planda olabilir.
Dijital Sağlık Çözümleri: Mobil uygulamalar ve çevrimiçi platformlar aracılığıyla erken destek ve psikoeğitim sağlanması, özellikle travmatik olayların geniş kitleleri etkilediği durumlarda (örn. doğal afetler) büyük potansiyel taşımaktadır (Kearns vd., 2019).
Biyolojik Belirteçler: Travmaya verilen biyolojik tepkileri (örn. kortizol seviyeleri, kalp atış hızı değişkenliği) anlamak, kimlerin TSSB geliştirme riski altında olduğunu daha iyi tahmin etmeye yardımcı olabilir. Bu alandaki araştırmalar devam etmektedir (Zoladz & Sapolsky, 2009).
Kendinize ve Sevdiklerinize Nasıl Destek Olabilirsiniz?
Eğer siz veya yakınınız yakın tarihli bir travma yaşadıysa, aşağıdaki adımlar yardımcı olabilir:
Güvende Olun: Öncelikle fiziksel güvenliğinizi sağlayın. Güvenli bir ortamda olmak, iyileşmenin temelidir.
Duygularınızı Normalleştirin: Travmatik bir olayın ardından yoğun duygusal tepkiler vermek normaldir. Kendinizi veya sevdiklerinizi yargılamayın.
Destek Arayın: Aile, arkadaşlar veya destek grupları gibi sosyal destek sistemlerinden faydalanın. Duygularınızı paylaşmak iyileşmenin önemli bir parçasıdır.
Profesyonel Yardım Alın: Belirtileriniz günlük yaşamınızı etkiliyorsa veya zamanla kötüleşiyorsa, bir ruh sağlığı uzmanından (psikolog, psikiyatrist) yardım almaktan çekinmeyin. Özellikle bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) gibi terapi yaklaşımları travma sonrası iyileşmede etkilidir.
Öz Bakım: Yeterli uyku almak, sağlıklı beslenmek ve düzenli egzersiz yapmak gibi öz bakım alışkanlıkları, fiziksel ve zihinsel sağlığınızı destekler.
Sabırlı Olun: İyileşme bir süreçtir ve zaman alır. Kendinize karşı nazik olun ve küçük adımlarla ilerlemeye odaklanın.
Sonuç
Yakın tarihli travma, zorlu bir deneyim olsa da, bu dönemde sağlanan erken ve etkili destekle iyileşmek mümkündür. Unutmayın ki yalnız değilsiniz ve profesyonel yardım almak, güçlü bir adım atmak anlamına gelir. Travmatik deneyimler bizi değiştirebilir, ancak bu değişim iyileşme ve büyüme yolunda bir fırsat da sunabilir.
Referanslar:
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
Brewin, C. R. (2014). Memory and posttraumatic stress disorder: From basic science to clinical theory. Annual Review of Clinical Psychology, 10, 203-228.
Bryant, R. A. (2020). Post-traumatic stress disorder: A state-of-the-art review. Current Psychiatry Reports, 22(4), 1-8.
Kearns, M. C., Atkins, D. C., & Lee, C. M. (2019). Digital mental health interventions for posttraumatic stress disorder. Current Treatment Options in Psychiatry, 6(4), 382-392.
Marmar, C. R., Marmar, C. R., & Schlenger, W. E. (2020). PTSD: A Guide to the Diagnosis and Treatment of Posttraumatic Stress Disorder. Oxford University Press.
Roberts, N. P., Kitchiner, N. J., Kenardy, J., Lewis, C., Gibson, S., & Bisson, J. I. (2017). Early psychological interventions for the prevention of post-traumatic stress disorder: systematic review and meta-analysis. British Journal of Psychiatry, 210(5), 337-346.
Zoladz, P. R., & Sapolsky, R. M. (2009). Stress and the hippocampus: a review. Neurobiology of Disease, 37(2), 391-402.
Yorumlar