Sessiz Düşman: Çocukluk Deneyimleri Fiziksel Sağlığınızı Nasıl Sabote Eder?
- Şenel KARAMAN
- 31 May
- 4 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 1 gün önce
Çocukluk deneyimlerinin fiziksel sağlığa etkileri ilgili hazırladığımız podcast sohbetini aşağıdan dinleyebilirsiniz.
Erken yaşam travmasının (ELT) sadece psikolojik etkilerle sınırlı olmadığını, aynı zamanda yetişkinlikte kronik inflamatuar hastalıklar ve diğer fiziksel sağlık sorunları üzerinde de derin bir etkisi olduğunu biliyor muydunuz? Psikoloji, nöroloji ve immünoloji arasındaki karmaşık etkileşimler, yani psikönöroimmünoloji, bu ilişkiyi anlamak için anahtar bir alan. Bu yazıda, erken yaşam travmasının uzun vadeli sağlık sonuçlarını nasıl şekillendirdiğini, bilimsel bulguları ve öne çıkan kavramları ele alacağız.
Erken Yaşam Travmasının Geniş Kapsamlı Etkileri
Çocuklukta yaşanan travmalar—istismar, ihmal, ayrılık ya da zorlayıcı çevresel koşullar—zihinsel sağlık sorunlarından fiziksel hastalıklara kadar geniş bir yelpazede olumsuz sonuçlara yol açıyor. Araştırmalar, çocukluk çağı travmasının depresyon, anksiyete, psikoz gibi ruhsal sorunların yanı sıra kalp-damar hastalıkları, sindirim sistemi bozuklukları, kronik ağrı, obezite, astım ve otoimmün hastalıklar gibi fiziksel sağlık sorunlarıyla da bağlantılı olduğunu gösteriyor. Örneğin, Dube ve arkadaşlarının 2009 yılında yaptığı bir çalışma, çocukluk travmasının yetişkinlerde otoimmün hastalık riskini artırdığını ortaya koydu. Benzer şekilde, Epperson ve ekibi (2020), çocukluk çağı zorluklarının yetişkin kadınlarda alt idrar yolu semptomlarına yol açabileceğini buldu.
Erken travmanın etkileri bireyler arasında farklılık gösterebiliyor. W. Thomas Boyce ve Jay Belsky’nin “Yumurta veya Karahindiba” modeli, bazı bireylerin (orkideler) çevresel etkilere daha duyarlı olduğunu ve travmadan daha fazla etkilendiğini, diğerlerinin ise (karahindibalar) daha dirençli olduğunu öne sürüyor. Bu model, genetik ve çevresel faktörlerin bireysel farklılıkları nasıl şekillendirdiğini anlamak için önemli bir çerçeve sunuyor.
Beyin ve Bağışıklık Sistemi: “Bencil” Organların Dansı
Beyin ve bağışıklık sistemi, vücudun enerji kaynaklarını kullanmada “bencil” organlar olarak tanımlanıyor, çünkü diğer organ sistemlerine karşı baskın bir konumdalar. Bu iki sistem, sinirler, hormonlar, sitokinler ve yağ asitleri gibi dolaylı bağlayıcılar aracılığıyla karmaşık bir şekilde etkileşimde bulunuyor. Örneğin, sempatik sinir sistemi (noradrenalin ve adrenalin aracılığıyla) ve hipotalamus-hipofiz-adrenal (HPA) ekseni (kortizol aracılığıyla) hem beyni hem de bağışıklık sistemini etkileyerek inflamasyonu modüle edebiliyor. Straub’un (2018, 2020a, b) çalışmaları, bu etkileşimlerin erken travmanın kronik inflamasyonu nasıl tetikleyebileceğini açıklıyor. Ayrıca, genetik pleiotropizm—tek bir genin farklı sistemler üzerinde farklı etkiler yaratması—psikiyatrik sorunlar ile kronik inflamasyon arasındaki bağlantıyı anlamada kilit bir mekanizma olarak öne çıkıyor.
Epigenetik ve Gelişimsel Programlama
Erken yaşam deneyimleri, gen ifadesini değiştiren epigenetik değişiklikler yoluyla uzun vadeli sağlık sonuçlarını “programlayabiliyor.” Örneğin, Hans Spemann’ın embriyonik gelişim üzerine çalışmaları, dokuların çevresel koşullara bağlı olarak nasıl farklılaştığını gösteriyor. Yang ve arkadaşları (2006), erken yaşam stresinin sıçanlarda hipokampusun sinaptik plastisitesini değiştirdiğini, Yeh ve ekibi (2012) ise fetüsün yetişkin fizyolojisini programlayabildiğini buldu. David Barker’ın “Barker Hipotezi” de fetal dönemdeki çevresel koşulların (örneğin, beslenme) yetişkinlikteki kronik hastalık riskini etkilediğini öne sürüyor.
Yaşam Tarzı ve Çevresel Etkiler
Erken travma, bireyleri sağlıksız yaşam tarzı seçimlerine yatkın hale getirebiliyor. Sigara içme, sağlıksız beslenme ve obezite gibi faktörler, kronik inflamasyonu daha da kötüleştirebiliyor. Örneğin, Iakunchykova ve arkadaşları (2015), erken zorlukların sigara içme oranlarını artırdığını gösteriyor. Sağlıksız beslenme alışkanlıkları, “Junk Food Self Medication” olarak adlandırılan bir davranışla ilişkilendiriliyor ve bu, proinflamatuar bir durumu teşvik edebiliyor (Hitze et al., 2010; Spencer, 2013). Ayrıca, bağırsak mikrobiyotasının beyinle iki yönlü bir iletişim kurduğu ve uyku kalitesi, sindirim sağlığı ve inflamasyon üzerinde etkili olduğu biliniyor (Sen et al., 2021).
Spesifik Sonuçlar: Psikolojik ve Fiziksel
Erken travma, depresyon, anksiyete, kronik ağrı, obezite ve sindirim sistemi sorunları gibi spesifik sağlık sorunlarıyla bağlantılı. Örneğin, Wajid ve arkadaşları (2020), 4’ten fazla çocukluk travması yaşayan anne adaylarında gebelik depresyonu riskinin arttığını buldu. Danmark’taki bir nüfus çalışması, erken çocuklukta aile yapısının bozulmasının yetişkinlikte depresyon riskini artırdığını gösterdi. Kronik ağrı, özellikle visseral ağrı (iç organlardan gelen ağrı), erken travmayla güçlü bir şekilde ilişkilendiriliyor ve bu ağrı, beynin insular korteks bölgesinde algılanıyor (Miranda, 2009). Obezite ve tip 1 diyabet gibi durumlar da erken travmanın potansiyel sonuçları arasında yer alıyor (Bengtsson et al., 2021).
Öne Çıkan Araştırmacılar ve Katkıları
Bu alanda çalışan bazı kilit isimler ve katkıları şunlardır:
Michael Rutter: Çocuk gelişimi ve travma sonrası direnç üzerine çalışmalarıyla tanınır.
John Bowlby: Bağlanma teorisinin kurucusu olarak, anne yoksunluğunun etkilerini incelemiştir.
Vincent J. Felitti: Erken Çocukluk Olumsuz Deneyimlerinin (ACEs) sağlık üzerindeki etkilerini araştıran Kaiser Permanente ACE Çalışması’nın öncülerinden.
David Barker: “Barker Hipotezi” ile fetal koşulların yetişkinlikteki sağlık üzerindeki etkisini ortaya koydu.
W. Thomas Boyce ve Jay Belsky: “Yumurta veya Karahindiba” modeli ile bireysel duyarlılık farklarını açıklamıştır.
Sonuç: Erken Müdahale Hayat Kurtarabilir
Erken yaşam travması, kronik inflamasyon ve buna bağlı sağlık sorunları için önemli bir risk faktörü. Beyin, bağışıklık sistemi, endokrin sistem, otonom sinir sistemi, mikrobiyota ve epigenetik değişiklikler arasındaki etkileşimler, bu süreci yönlendiriyor. Erken travmanın önlenmesi ve erken müdahale, hem ruh sağlığını hem de fiziksel sağlığı korumada kritik bir rol oynuyor. Gelecekteki araştırmalar, bu karmaşık ilişkilerin daha derinlemesine anlaşılmasını sağlayarak daha etkili önleme ve tedavi stratejileri geliştirebilir.
Referanslar
Bengtsson, J., et al. (2021). Childhood trauma and type 1 diabetes risk.
Belsky, J., & Pluess, M. (2009). The nature (and nurture?) of plasticity in early human development.
Boyce, W. T. (2019). The Orchid and the Dandelion: Why Sensitive People Struggle and How All Can Thrive.
Buttgereit, F., et al. (2011). Glucocorticoids in the treatment of rheumatic diseases.
Davis, C. R., Dearing, E., Usher, N., et al. (2014). Childhood adversity and obesity.
Dube, S. R., et al. (2009). Childhood adversity and autoimmune diseases.
Epperson, C. N., et al. (2020). Childhood adversity and lower urinary tract symptoms in women.
Gui, X., et al. (2021). Smoking and oral microbiota.
Hanson, M. A., & Gluckman, P. D. (2014, 2015). Developmental origins of health and disease.
Hitze, B., et al. (2010). Junk food self-medication and obesity.
Hsu, H., & Kawachi, I. (2019). Childhood adversity and smoking.
Iakunchykova, O., et al. (2015). Early adversity and smoking rates.
Kees, M. G., et al. (2003). Sympathetic nervous system and inflammation.
Miranda, A. (2009). Visceral pain and early trauma.
O’Mahony, S. M., et al. (2009, 2017). Gut microbiota and brain interactions.
Sen, T., et al. (2021). Gut microbiota and inflammation.
Smith, P. H., et al. (2016). Childhood adversity and smoking.
Spencer, S. J. (2013). Early life stress and obesity.
Stickley, A., et al. (2018). Childhood adversity and suicidal ideation.
Stojek, M. M., et al. (2019). Obesity and childhood trauma.
Straub, R. H. (2018, 2020a, b). Brain-immune system interactions.
Straub, R. H., et al. (2002). Sympathetic nervous system and inflammation.
Suzuki, H., et al. (2014). Amygdala response and childhood trauma.
Wajid, A., et al. (2020). Childhood trauma and pregnancy depression.
Yang, C. H., et al. (2006). Early life stress and hippocampal plasticity.
Yeh, C. M., et al. (2012). Fetal programming and stress.
Zhu, J., et al. (2019). Childhood trauma and amygdala response.
Okuma Önerisi
Kitap kapsamında erken dönem travmalarının etkilerinin üzerine hazırlanmış podcasti aşağıdan dinleyebilirsiniz.
Comments