Bazılarının Kafalarının Tası Daha Çabuk Artar

Şenel Karaman

Klinik Psikolog

Eğer tehdit altında olmayan bir aile ise çocuklarının bazı duygularını ifade etmelerine izin verirken bazılarının kontrol etmelerini öğretmeye çalışırlar. Öfkelerini kontrol etmeleri gerektiğine inanırlar çünkü kontrol etmezlerse kendilerine ve çevrelerine zarar vereceklerini bilirler. Öfke kontrolü olmayan bir ailede ise işler başka türlü gelişir. Kolayca kızan, kavgacı, iletişim becerileri gelişmemiş ebeveynlerin çocukları için duygularını ifade etme ve kontrol etme becerilerini edinmeleri ileriki yıllara ertelenir. Bazıları hiçbir zaman bunu öğrenemezler.

Şu anda öfkesini kontrol edemeyen biri ile yaşamak zorunda olan yada kendiniz öfkeli biri olabilirsiniz. Hikayeniz ne olursa olsun öfkeyle veya öfkeli biriyle baş etmenin size uyan bir yolu vardır.

Bazı insanlar öfkelerini kontrol edebilirler, bazıları ifade edemez kendilerine yöneltirler, bazıları ise başkalarına saldırırlar. Aslında normal ve sağlıklı bir duygu olmasına rağmen öfkenin uygun yollardan ifade edemeyenleri dramatik sonlar beklemektedir. Bilinçli yada bilinçsiz öfkelendiğimizde birkaç yol deneriz. Bunlar: öfkeyi sözel olarak ifade etme, içe atma, sakinleşme veya saldırmadır. Sözel olarak ifade etme ve sakinleşmeyi başaramayanları bazı psikolojik ve sağlık sorunları beklemektedir. Araştırmalar bastırılan öfkenin kaygı ve depresyona yol açtığını gösteriyor. İfade edilmeyen öfke, kişiler arası ilişkileri bozabileceği gibi zihinsel ve fizyolojik problemlere de yol açabilmektedir.

Öfkenin nedenleri üzerine yapılan araştırmalarda genetik ve fizyolojik kökenlerine ilişkin bulgular yanında aile yapısının etkisi ile sosyo-kültürel faktörlere değinilmektedir. Günümüzde kabul edilen görüşlere göre öfke kontrolünde zorlananların strese karşı düşük toleransları olduğudur.

Kontrol edilemeyen öfkenin yol açtığı bazı sağlık sorunları:

·           Depresyon

·           Mide rahatsızlıkları,

·           Cilt problemleri,

·           Solunum problemleri,

·           Artirit,

·           Dolaşım sorunları,

·           İntihar,

·           Kaygısal sorunlar

·           İlişki problemleri

·           Baş ağrıları,

·           Sinir sistemi rahatsızlıkları,

·           Varolan fiziksel rahatsızlıkların kötüleşmesi,

·           Duygusal rahatsızlıklar,

·           Jenital ve böbrek  fonksiyonlarında problemler,

Öfke çoğu zaman kaçınılmaz hatta gerekli bir duygu olduğundan zararlı etkilerinden kurtulabilmek için herkesin “öfke yönetimine” ihtiyacı vardır. Bunu öğrenmemiş olabilir yada yaşam sizi gerçekten çileden çıkartmış olabilir. Eğer kendimizi kontrol etmeyi öğrenemezseniz bunu bedeniniz kendi kendine yapacaktır. Sabahtan akşama kadar burnundan soluyan biriyseniz sonunda kalp krizi geçirip, gün boyu bağırıp çağırdığınız işinizden uzaklaşmak zorunda kalıp, öfkenizi serbestçe boşalttığınız eşinizin bakımına muhtaç olabilirsiniz. Yada öfkeli biriyle mücadele etme yollarını bilmiyorsanız hayatın acımasızlığı altında ezilip kalabilirsiniz.

Günümüzde geliştirilmiş bir çok öfke kontrol programı vardır. Bu programlarda öfkeyi tanıma, iletişim, kendini ifade edebilme, hayır diyebilme, alternatif çözümler üretme, biofeedback gibi yöntemler öğretilmektedir. Koruyucu ruh sağlığının bir parçası olan bu programlarda  öfkeli iken gösterdiğiniz içsel ve dışsal tepkilerinizi kontrol edebilmenin yanında onları yapıcı bir şekilde yönetebilmenin yollarını keşfedebilirsiniz.

Öfkeyi içimize atmak yada dışarı vurmak yerine neler olup bittiğine odaklanmak ve kendimizi tanımaya başlamak öfke kontrolünde ilk adımdır. Öfkenin nedeni yerine nasılına odaklanmak gerekir. Öfkeyle ilgili bir probleminiz varsa sebepler üzerinde durmak bir işe yaramıyor. Ne yaptığınız ve neler yapmak istediğiniz üzerinde yoğunlaşmak sizi çözüme götürüyor.

Kısa Öfke Kontrol Programı:

Elinize bir kalem kağıt alın ve sakinken aşağıdaki soruları yanıtlayın.

·    Hangi durumlara öfkeleniyorum?

·    En çok nerede (evde, trafikte, işte,…) öfkeleniyorum?

·    Öfkem nasıl ortaya çıkıyor?( Bağırma, saldırma, içime atma, küfretme, kavga etme,..)

·    Öfkemin bana bedeli ne? (yalnız kalma, suçluluk, sağlık sorunları, huzursuzluk,…)

·    Öfkeyle baş etmede kullanabileceğim yöntemlerden hangilerini biliyorum? (ortamı değiştirme, gevşeme egzersizleri, meditasyon, uygun zamanda konuşma,kendine zaman ayırma…)

·    En son öfkelendiğim olay ne? Neler oldu? Şimdi elimde fırsat olsa aynı olayı yeniden yaşama fırsatım olsa farklı neler yapardım?

·    Öfkelendiğimde aslında ne yapmak istiyorum?

·    Öfkemi kontrol etmeyi ve uygun yolla ifade etmeyi öğrenirsem kazancım ne olacak?

Duygular gerçektir ve davranışları harekete geçiren enerjiyi içlerinde barındırırlar. Öfke duygusu saldırganlığı aktive ettiğinden yıkıcı sonuçları olabilir.  Kendi içinde cesur, sevmeyi bilen, kendisini ifade etmekte zorlanmayan bireyler öfke duygularını diğerine saldırmadan ortaya koyabilirler. Bu kişilerde diğerine saygı gelişmiştir. Sınırlarını korumayı ve diğerinin sınırlarına girmemeyi başarırlar.

Öfke kontrolünde amaç bu duygunun yol açtığı enerjiyi yönlendirmek yada azaltmaktır. Dışımızdaki dünyada olup bitenleri çoğu zaman değiştiremeyiz ve engelleyemeyiz. Trafik kurallarını çiğneyen sürücüleri, sıkışan trafiği düzeltemeyiz. Yaşamın aksaklıklarını toplumca kabul edilmiş yollardan düzeltmeye çalışabiliriz. Bu hepimizin sosyal sorumluluğudur. Ancak başımıza gelen olayların çoğunu kontrol edemeyiz. Sadece kendimizi kontrol edebiliriz. Hayatın değil ama keyfimizin kahyası olabiliriz. Duyguları tarafından yönlendirilenler kontrolü ellerinden bırakmışlardır.

Düşündüklerimizi gerçekleştirebilmek, kendimizi koruyabilmek için duygulara ihtiyacımız vardır. Duygularımızdan sorumlu tutulamayız ama davranışlarımızdan sorumlu tutulabiliriz. Hiç kimse öfkesinden dolayı suçlanamaz yada eleştirilemez. Ancak öfkesinin davranışlarına yansımasından sorumludur. Ben dilediğim duruma öfkelenebilirim ama dilediğim gibi davranamam. Öfke kontrolü olmayan kişiler öfkelerinin nedenlerini kolayca savunabilirler. Çoğunlukla doğruda söylüyorlardır. Ancak tepkileri ve ifade ediş biçimleri konusunda sorumludurlar. Çocuğum, eşim yada trafikteki sorumsuz davranışları olan biri beni öfkelendirebilir. Bütün problem bu öfkenin nasıl ortaya çıktığında odaklanır. Eğer saldırıyor, sözel veya fiziksel şiddete başvuruyorsam yada içime atıyor ve uygun yolla ifade edemiyorsam bir problemim var demektir. Bu tepkilerin bedeli ya sağlık yada kişiler arası ilişki sorunları ile ödenecektir.